TÜRKİYE-AB GÜNDEMİ: Ankara-Brüksel Hattında Yoğun Diplomasi Trafiği: Türkiye-AB İlişkilerinde Yakınlaşma Dönemi

Ankara-Brüksel Hattında Yoğun Diplomasi Trafiği: Türkiye-AB İlişkilerinde Yakınlaşma Dönemi

Ocak ayında Brüksel-Ankara hattında ve diğer AB başkentleri ile Ankara arasında yoğunlaşan üst düzey diplomasi trafiğinin etkisiyle Türkiye-AB ilişkileri, yeni yıla yoğun bir tempoyla “merhaba” dedi. Gerek Cumhurbaşkanı gerek Dışişleri Bakanı düzeyinde gerçekleştirilen temaslarda öne çıkan mesajlar, 2021 yılının Türkiye-AB ilişkilerinde bir onarım ve yakınlaşma yılı olacağının sinyallerini veriyor. AB liderlerinin 25-26 Mart 2021 tarihinde Türkiye-AB ilişkilerini kapsamlı şekilde ele almaya hazırlandıkları AB Zirvesi öncesinde esen ılımlı rüzgar, 2020 yılına damga vuran gerginliğin geride bırakılarak, ilişkilerin olumlu bir rotaya sokulabileceği yönünde iyimserliği artırıyor.

Türkiye-AB ilişkilerindeki baş döndürücü diplomasi trafiği, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun yılın başında AB Dönem Başkanlığı’nı devralan Portekiz’e 7 Ocak 2021 tarihinde gerçekleştirdiği resmi ziyaretle başladı. Portekiz’den bir gün sonra İspanya’yı ziyaret eden Çavuşoğlu, Lizbon ve Madrid’deki temaslarında Türkiye’nin AB ile yeni bir sayfa açmak istediği mesajını verdi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise 9 Ocak 2021 tarihinde Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ile bir video konferans görüşmesi gerçekleştirerek Türkiye’nin, geleceğini AB içerisinde gördüğünü dile getirdi. 12 Ocak 2021 tarihinde AB ülkelerinin büyükelçileriyle bir araya gelen Cumhurbaşkanı Erdoğan, AB’ye zeytin dalı uzatarak Türkiye’nin ilişkilerde uzun vadeli bir vizyonla olumlu bir siyasi gündem oluşturmaya hazır olduğunu vurguladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Türkiye’nin AB üyeliği hedefi konusundaki kararlılığının altını çizmesi ve önümüzdeki dönemde hukuk ve ekonomi alanlarında kapsamlı bir reform seferberliğinin başlayacağını açıklaması, 2021 yılının AB yılı olacağına dair umutları  artırdı. 18 Ocak’ta ise AB’nin başat ülkesi Almanya’nın Dışişleri Bakanı Heiko Maas Ankara’ya konuk oldu. Türkiye’den gelen olumlu sinyallerden duyduğu memnuniyeti dile getiren Almanya Dışişleri Bakanı Maas, Almanya’nın Türkiye-AB ilişkilerinin derinleştirilmesini desteklediğini belirterek; geriye değil, ileriye dönük pozitif bir gündem için çalışılması gerektiğinin altını çizdi.

Türkiye ayrıca, geçen yıl ikili ilişkilerin gergin seyrettiği bazı AB ülkeleriyle normalleşmenin sağlanması yönünde girişimde bulunmuş durumda. Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron arasında yaşanan mektup diplomasisi; özellikle Suriye, Libya, Doğu Akdeniz ve Dağlık Karabağ bağlamında farklılaşan dış politika tercihlerinin etkisiyle yapılan sert açıklamalarla gerilen ilişkilerin onarılması yolunda önemli bir adım teşkil ediyor. Ankara ile Atina’nın istikşafi görüşmelerin 61’inci turu için beş yıllık aradan sonra 25 Ocak 2021 tarihinde bir araya gelmesi de Yunanistan ile 2020 yazına damgasını vuran gerilimin yerini karşılıklı diyalog ortamına bıraktığı izlenimini güçlendirdi.

Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun Kapsamlı Brüksel Temasları

Türkiye ile AB arasındaki üst düzey temaslar, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 21-22 Ocak 2021 tarihlerinde Brüksel’e gerçekleştirdiği çalışma ziyaretiyle hız kazandı. İki günlük Brüksel ziyareti kapsamında; AB, NATO ve Belçika nezdinde çok sayıda kritik görüşme gerçekleştiren Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, AB kurumlarında; Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, AB Konseyi Başkanı Charles Michel, AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı Margaritis Schinas, Avrupa Komisyonunun Genişleme ve Komşuluktan Sorumlu Üyesi Olivér Várhelyi ve İçişlerinden Sorumlu Üyesi Ylva Johansson ile bir araya geldi. Avrupa Parlamentosunda (AP) da önemli temaslarda bulunan Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, Türkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu Eş Başkanı Sergey Lagodinsky, AP Türkiye Raportörü Nacho Sánchez Amor, AP Türkiye-AB Dostluk Grubu Eş Başkanı Ryszard Czarnecki ve  Türk kökenli Bulgaristanlı AP Üyesi İlhan Küçük ile görüştü.

Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ile üst düzey AB yetkilileri arasında gerçekleşen görüşmelerde, Türkiye-AB ilişkilerinde oluşan olumlu atmosfer memnuniyetle karşılanırken bunun somut adımlarla desteklenmesi gerektiği mesajı öne çıktı. Komisyon Başkanı von der Leyen sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, diyaloğun önemine dikkat çekerken sahada inandırıcı adımlar beklediklerini söyledi. Komisyon Başkan Yardımcısı Schinas “ilişkilerimizde olumlu adımlar atma zamanı” derken, Genişlemeden Sorumlu Komisyon Üyesi Várhelyi ilişkilerde yeni bir sayfa açılabileceğinden umutlu olduğunu dile getirdi. Katılım müzakereleri sürecinin canlandırılması, kamuoyunda “mülteci uzlaşısı” olarak bilinen 18 Mart 2016 tarihli Türkiye-AB Bildirisi’nin tüm unsurlarının gözden geçirilmesi, pozitif gündem için birlikte çalışılması, Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, vize serbestliği sürecinin tamamlanması, düzensiz göç ve terörle mücadelede işbirliğinin artırılması ve Avrupa’da ırkçılık ve İslam karşıtlığıyla ortak mücadele, Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun AB kurumlarındaki muhataplarıyla gerçekleştirdiği görüşmelerde verdiği temel mesajları oluşturdu.

Türkiye ve AB’den Ortak Yol Haritasında Uzlaşı

Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, AB Konseyi Başkanı Charles Michel ile görüşmesinin ardından yaptığı açıklamada, ilişkilerde zorlu bir yılı geride bıraktıkları AB ile 10 Aralık 2020 tarihli AB Zirvesi sonrasında oluşan açılımı değerlendirmek ve diyaloğu geliştirmek istediklerini belirtti. Hatırlanacağı üzere, zirve öncesine damgasını vuran tartışmalara rağmen; AB liderleri, Türkiye’ye yönelik sert yaptırım kabul etmeme ve Türkiye ile ilişkiler konusundaki kapsamlı değerlendirmeyi 25-26 Mart 2021 tarihli zirveye erteleme yönünde ortak bir tutum benimseyerek diyalog için açık kapı bırakmışlardı. Bunun yanında, ekim ayında sundukları ve Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, ticaret kolaylığı, üst düzey diyalog mekanizmaları, toplumlar arası bağlantılar (vize serbestliği) ve göç alanında işbirliğini kapsayan pozitif gündem teklifinin geçerli olduğu mesajını vermişlerdi.

Avrupalı muhataplarıyla ortak bir yol haritası üzerinde anlaştıklarını açıklayan Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, ileriki adımları görüşmek üzere; Michel, von der Leyen ve Borrell’in ekibi ile Cumhurbaşkanlığından isimlerin yer alacağı ortak bir ekip oluşturulacağını duyurdu. Siyasi diyaloğun pratikte somut adımlarla desteklenmesinin iki taraflı olduğunu vurgulayan Çavuşoğlu, 2021’de beşinci yılına giren 18 Mart Türkiye-AB Bildirisi bağlamında Türkiye’nin yükümlülüklerini yerine getirmesine rağmen AB’nin uygulama karnesinin parlak olmadığına dikkat çekti. Bildirinin, mülteci işbirliği dışındaki boyutları arasında yer alan Gümrük Birliği’nin güncellenmesi ve vize serbestliği sürecinin tamamlanması, Türkiye’nin AB’den temel beklentilerini oluşturuyor. Türkiye’nin vize serbestliği yol haritasındaki 72 kriterin dördü dışındakileri tamamladığını ancak birtakım ifadelerde bazı AB Üye Devletleri’nin etkisiyle katı bir tutum sergileyen Avrupa Komisyonu ile yorum farklılıkları oluştuğunu belirten Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’na göre, Türkiye bu konuda gerekli adımları atmakta kararlı.

Müzakere sürecinin yeni fasılların açılması suretiyle canlandırılması gerektiği de Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun Brüksel’de verdiği mesajlar arasında ön plandaydı. Türkiye’nin fasılların açılış ve kapanış kriterlerini yerine getirmeye hazır olduğunu vurgulayan Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, siyasi engellemelere ve AB içerisinde genişleme konusunda süregelen farklı tartışmalara değinerek, son dönemde genişleme bağlamında AB başkentleri arasındaki görüş ayrılıklarının en çarpıcı örneği haline gelen Kuzey Makedonya ve Arnavutluk’u işaret ederek, bu iki ülkenin halen AB’den müzakerelere başlama tarihi almayı beklediklerini hatırlattı. Türkiye’nin, terörle mücadelede AB’den daha yakın işbirliği beklediğini dile getiren Çavuşoğlu, ayrıca Avrupa’da yükselişe geçen ırkçılık, ayrımcılık ve İslam karşıtlığıyla birlikte mücadele edilmesi gerektiğini söyledi.

Doğu Akdeniz bağlamındaki sorunların, tüm bölge ülkelerini kapsayan bir formatta masaya yatırılması yönünde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sunduğu ve AB’nin de desteğini alan çok taraflı konferans önerisi ile Kıbrıs’taki iki tarafın, üç garantör ülkenin ve BM’nin katılımıyla gerçekleştirilmesi planlanan gayri resmi toplantı da Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun Brüksel temasları kapsamında ele alınan konular arasındaydı. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, AB kurumlarındaki muhataplarıyla önümüzdeki süreçte toplanması öngörülen çok taraflı Doğu Akdeniz konferansının modalitelerini görüştü. AB’nin, 5+BM formatında şubat sonunda New York’ta gerçekleşmesi öngörülen Kıbrıs konulu gayri resmi toplantıya gözlemci olarak katılmak istediğini belirten Çavuşoğlu’na göre, bu süreçte Kıbrıslı Türklerin haklarını uzun süredir göz ardı eden AB’nin kaybolan güveni yeniden tesis etmesi önem taşıyor.

Türkiye ile AB arasındaki diplomasi trafiğinin önümüzdeki dönemde Avrupa Komisyonu Başkanı von der Leyen ile AB Konseyi Başkanı Michel’in, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın davetlisi olarak Türkiye’ye gerçekleştirecekleri resmi ziyaretle ivme kazanması bekleniyor. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun Brüksel’de gerçekleştiği kapsamlı temaslarda verilen yapıcı mesajlar, tarafların güveni yeniden tesis etmek ve ilişkileri olumlu bir seyre sokmak için birlikte çalışma konusundaki kararlılıklarının göstergesi. Bu süreçte Türkiye’nin kapsamlı reform adımları atması; Ankara-Brüksel hattındaki yoğun diplomasi trafiği, karşılıklı yapıcı mesajlar ve bazı AB ülkeleriyle ilişkilerin normalleştirilmesi yönündeki gelişmelerle birlikte, umut verici bir başlangıç yaptığımız 2021 yılında AB ile ilişkilerde yepyeni bir sayfa açılmasına büyük katkı sunabilir.

Yeliz Şahin, İKV Kıdemli Uzmanı