AB GÜNDEMİ: AB’nin İlk Gönüllü Geri Dönüş ve Yeniden Entegrasyon Stratejisi

AB’nin İlk Gönüllü Geri Dönüş ve Yeniden Entegrasyon Stratejisi

Gönüllü geri dönüş, AB'de kalma hakkına sahip olmayan bir kişinin özgür iradesiyle, destek alarak veya bağımsız olarak, kendi ülkesine veya transit ülkeye geri iadesidir. AB'de kalma hakkına sahip olmayan kişilere, dönüş kararına uygun şekilde gönüllü olarak geri dönmeleri için, genellikle 7 ile 30 gün arasında değişen bir gönüllü olarak ayrılma süresi veriliyor. Geri dönme kararı alanlara süreç boyunca yeniden entegrasyon için olası destek seçeneklerini araştıran profesyonel geri dönüş danışmanları yardımcı oluyor. Gönüllü dönüşleri teşvik etmek ve kolaylaştırmak için AB, örneğin seyahat masraflarını karşılamak ve/veya varışta kısa bir süre için nakit veya ayni yardım sağlamak gibi çeşitli destek araçlarına sahip. Bu bağlamda, Avrupa Komisyonu üçüncü ülkelerden gelen göçmenlerin ve sığınmacıların gönüllü geri dönüşü ve yeniden entegrasyonuna ilişkin ilk stratejiyi kabul etti. Stratejinin dayanak noktasını, etkili ve sürdürülebilir bir göç ve sığınma sistemi oluşturmak için tüm ilgili politikaları bir araya getiren ve bütüncül bir yaklaşımı temsil eden, Yeni Göç ve İltica Paktı (New Pact on Migration and Asylum) oluşturuyor. Eylül 2020’de açıklanan Pakt, AB’nin ihtiyaç sahiplerine koruma sağlama kapasitesinin düzenlenmesini, AB’de yaşayan ve çalışan mültecilerin entegrasyonunun sağlanmasını ve AB’de kalma hakkına sahip olmayanların iadesinin pratik ve insancıl bir şekilde gerçekleşmesini amaçlıyor.

Etkili Bir Yasal ve Operasyonel Çerçeve

Avrupa Komisyonuna göre iltica ve geri dönüş prosedürleri arasındaki farklılıklar, geri dönüşleri sağlamak için gerekli olan bilgi ve kapasitenin sınırlı olması ve kaynakların yetersizliği gönüllü geri dönüş programlarına olan düşük katılımın sebeplerini oluşturuyor. Bu durumun önüne geçmek isteyen Komisyon, sığınma ve geri dönüşle ilgili hızlı, adil ve ortak usul ve kuralların uygulanmasını, geri dönüş ve yeniden entegrasyon yardımlarının tüm süreçlerde izlenmesini ve yetkisiz hareket etmenin önüne geçilmesini hedefliyor. AB’nin ilgili ülkelerdeki entegrasyon süreçlerinin işletilmesine, kapasite geliştirme, gerekli niteliklere sahip personel atama ve idari yapıları destekleme konularında yardımcı olacağını da belirten. Avrupa Komisyonu, yeniden entegrasyon programları ile diğer ülkelerdeki kalkınma girişimleri arasındaki ilişkiyi de güçlendirmeyi amaçlıyor.

Ayrıca bu çerçevede AB Sınır ve Sahil GüvenlikAjansı (European Border and Coast Guard Agency) Frontex gönüllü geri dönüş ve yeniden entegrasyon sürecinde üye ülkelere geri dönüş öncesi danışmanlık ve geri dönüş sonrası destek olanakları sağlayabilecek. Yine bu doğrultuda, Geri Dönüş Koordinatörü (Return Coordinator) ve Yüksek Düzeyli Geri Dönüş Ağı (High Level Return Network), geri dönüş politikasının farklı unsurlarını bir araya getirmede üye ülkelere daha fazla teknik destek sağlayacak.

Gönüllü Geri Dönüş Programlarının ve Ortak Ülkelerle İş birliğinin Güçlendirilmesi

Yeniden entegrasyon, kişinin kendi topluluğuna dönüşünün sosyal, psikososyal ve ekonomik yönlerinin de hesaba katılmasıyla sürdürülebilir bir boyut kazanır. Sürdürülebilir yeniden entegrasyon, yalnızca bireyleri değil, aynı zamanda iş arama, eğitim ve öğretim, girişimcilik desteği veya idari yapılar gibi yeniden entegrasyon sürecini mümkün kılan yapıları ve hizmetleri de desteklemeyi amaçlıyor. Bu faktörler ele alındığında sürdürülebilir yeniden entegrasyon, tüm topluma fayda sağlar ve göçmenlerin en başta kendi ülkelerinden ayrılmalarına neden olan etkenlerin üzerinde durulmasını da gerekli kılar. Bireysel koşulları, çocukların ve savunmasız grupların ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak erken, kişiye özel ve etkili bir geri dönüş danışmanlığı sağlamak ve dönüşün gerçekleşmesinden sonra da destek sağlamak, kişilerin yaşadıkları toplumla başarılı ve sürdürülebilir yeniden entegrasyon şanslarını artırır. Komisyon, geri dönüş danışmanları için Frontex’in mevcut desteğini tamamlayan, Geri Dönüş ve Yeniden Entegrasyon Yardım Envanteri (Return and Reintegration Assistance Inventory) ve Yeniden Entegrasyon Yardım Aracı (Reintegration Assistance Tool-RIAT)gibi web tabanlı araçları daha iyi kullanan ortak bir müfredat geliştirmek için Frontex ile koordineli çalışmayı hedefliyor. Bu anlamda Komisyon, AB finansmanı ile desteklenen projelerin yönetimi için ortak standartlara dayalı yeniden entegrasyon hizmet sağlayıcılarına yönelik kaliteli bir çerçeve geliştirecek.

Gönüllü geri dönüş ve yeniden entegrasyon konusunda iş birliği, AB'nin Yeni Göç ve İltica Paktı kapsamında güçlendireceği göç ortaklıklarının kilit noktasını oluşturuyor. Bu nedenle AB, geri dönenlerin belirli ekonomik, sosyal ve psikososyal ihtiyaçlarını karşılamak için kapasite geliştirme, personele gerekli becerileri sağlama ve yönetişim yapılarını destekleme yoluyla ortak ülkelerdeki yeniden entegrasyon süreçlerini destekleyecek. AB ayrıca, diğer ülkelerde mahsur kalan göçmenlerin gönüllü geri dönüşü ve yeniden entegrasyonu için yeni ortaklıklar geliştirmeye de devam edecek. Komisyon, bu süreçlerin tamamını desteklemek için farklı AB fonları altında sağlanacak mali kaynakların daha koordineli bir şekilde kullanılmasını da teşvik edecek.

Stratejinin Uygulanmasını Destekleyen AB Araçları

Stratejinin uygulanması için oluşturulan AB araçları ve destekleri şu şekilde sıralanabilir:

-Strateji ile birlikte yayımlanan ve Avrupa Göç Ağı (European Migration Network) ile geliştirilen geri dönüş danışmanlığına ilişkin AB çerçevesi, geri dönüş danışmanlığı sağlamak için ulusal yapıları kurmak ve yürütmek için en iyi uygulamalar hakkında rehberlik sunuyor. Buna ek olarak, Frontex ile birlikte Avrupa Komisyonu, geri dönüş danışmanları için geri dönüş politikasının ve uygulamasının tüm yönlerine ilişkin öğretim bileşenlerini içeren ortak bir müfredat geliştirecek. Frontex, kalıcı birliklerin bir parçası olarak dönüş danışmanlığı konusunda eğitilmiş uzmanları görevlendirerek üye ülkeleri destekleyecek.

-Üye ülkeler ve yeniden entegrasyon hizmet sağlayıcıları için halihazırda mevcut olan web tabanlı Yeniden Entegrasyon Yardım Aracı (RIAT), geri dönüş danışmanlarının bireysel vakaları ortak ülkelerdeki hizmet sağlayıcılara yönlendirmesine ilişkin bilgileri paylaşmalarına olanak tanıyacak. Avrupa Komisyonu, Frontex'in desteğiyle, RIAT ve Geri Dönüş ve Yeniden Entegrasyon Yardımı gibi araçların ulusal geri dönüş yönetim sistemleriyle birlikte çalışabilirliğini teşvik edecek ve bunlar için uygun yönetişim yapılarını sağlayacak.

-Ortak kalite standartlarının eksikliğini gidermek için, yeniden entegrasyon hizmet sağlayıcılarına yönelik bir kalite çerçevesi, yardımın kalitesini ve içeriğini artırmaya ve uyumlu hale getirmeye yardımcı olarak ilgili süreçleri takip etmeyi kolaylaştıracak.

-2021-2027 bütçesinde AB, üye ülkelerin AB'den gönüllü geri dönüşlerdeki artışı teşvik eden eylemlerine yönelik mali desteğini güçlendirecek ve yardımlı gönüllü geri dönüş programları ve ortak ülkelerdeki yeniden entegrasyon programları için finansman sağlayacak.

AB’den Geri Dönüşü Artırma ve Yeniden Entegrasyonu İyileştirme Çabaları

Geri dönüş, geri kabul ve sürdürülebilir yeniden entegrasyon, Yeni Göç ve İltica Paktı'nda belirtilen kapsamlı ve dengeli yaklaşımın temel unsurlarıdır. Pakt uyarınca Komisyon, Geri Dönüş Direktifinde (Return Directive) önerilen değişikliklere dayalı ortak bir AB geri dönüş sistemi, hızlı geri dönüşler içeren yeni bir sınır prosedürü ve özellikle ulusal sistemler üzerindeki baskı durumunda daha yakın Avrupa iş birliğine olanak tanıyan bir dizi sistem önerdi. AB ayrıca, iade ve geri kabul konuları ve yeni Vize Kodu’nun (Visa Code) tam olarak uygulanması da dahil olmak üzere, mevcut  politika araçlarını kullanarak üçüncü ülkelerle karşılıklı yarar sağlayan ortaklıklar oluşturmak için de çaba harcıyor.

Yeni strateji, önceki girişimlerin ve ortak ülkelerdeki yeniden entegrasyon programlarının yanı sıra AB tarafından finanse edilen girişimlerin uygulanmasında kazanılan deneyime de dayanıyor. Örneğin, AB tarafından finanse edilen Avrupa Geri Dönüş ve Yeniden Entegrasyon Ağı, 2018 ortasından bu yana yaklaşık 25.000 kişinin kendi ülkelerine dönüşünü ve yeniden entegrasyonunu destekleyerek göç yetkilileri arasındaki iş birliğini kolaylaştırdı. Komisyon, üye ülkelerde danışma yapıları kurma, yönetme ve geliştirme konusunda rehberlik sağlamak adına geri dönüş danışmanlığına ilişkin bir AB çerçevesi geliştirdi ve şu anda geri dönüş danışmanlıkları için danışmanların ihtiyaç duyduğu beceri ve yeterliliklere odaklanan ortak bir müfredat üzerinde çalışılıyor. Ayrıca üye ülkelerdeki Frontex destekli geri dönüşlerin 2020'de yaklaşık %18 oranında olduğu belirtilirken, iş birliği dâhilinde bu payın artırılmasının önemine de değiniliyor.

Eğitim, üçüncü ülkeler için kapasite geliştirmeye yönelik çeşitli girişimler ve ortak ülkelerle çok taraflı diyaloglar AB tarafından geri dönüşü artırma ve yeniden entegrasyonu iyileştirme  bağlamında kullanılan diğer araçlar. Ayrıca Frontex, güçlendirilmiş yetkisi altında ortak ülkelere kapasite geliştirme desteği sağlayabilecek, AB finansmanı ile geri dönüş, geri kabul ve yeniden entegrasyon için ulusal stratejilerin ve standart işletim prosedürlerinin geliştirilmesinde üçüncü ülkeler desteklenecek. Son olarak, sınırlı kapsamı olan pilot projeler, yeniden entegrasyon sürecinin üçüncü ülke tarafından sahiplenilmesini kademeli olarak artırmak ve kapasiteyi test etmek amacıyla üçüncü ülkelerde yeniden entegrasyon hizmetlerinin kurulmasını desteklemek için kullanılabilecek.

Bilge KIRCA, İKV Uzman Yardımcısı