KÜRESEL GÜNDEM: G20 Sağlık Bakanları Toplantısı: Küresel Sağlık Alanında Bir Adım Daha

G20 Sağlık Bakanları Toplantısı: Küresel Sağlık Alanında Bir Adım Daha 

Mayıs 2021’deki G20 Sağlık Zirvesi’nin ardından,  30-31 Ekim 2021 tarihlerinde düzenlenecek G20 Zirvesi öncesinde üye ülkelerin sağlık bakanları 5-6 Eylül 2021 tarihlerinde dönem başkanı İtalya’nın başkenti Roma’da toplandılar. İki gün ve üç oturum halinde gerçekleştirilen toplantı sonrasında 11 sayfalık bir Sağlık Deklarasyonu yayımlandı.

İki yıla yakın bir zamandır  COVID-19 salgınının dünyada yaratmış olduğu sağlık krizi ve ekonomi üzerindeki olumsuz yansımalar sağlığın ekonomik büyüme ve kalkınma için önemini bir kere daha ispatlamış oldu. 1 Aralık 2020’de COVID-19 salgınının en yoğun yaşandığı günlerde G20 Dönem Başkanlığı’nı devralan İtalya’nın sağlığı ön plana koyması kaçınılmaz iken başkanlığı için belirlediği   üçlü öncelik olan “İnsanlar, Gezegen, Refah” (People, Planet, Prosperity) ile insan sağlığı ve refahının yakından ilişkili olduğuna vurgu yapması Mayıs 2021’deki G20 Sağlık Zirvesi’nde önemle üzerinde durulan insan-hayvan-çevre etkileşiminin ve sağlığının bütün olarak ele alınmasını öngören Tek Sağlık yaklaşımının sürekliliğini yansıtıyor. 

G20 Bağlamında Sağlık

Odağına ekonomik istikrar ve refahı koyan G20 platformunun sağlığı da radarına alması göreceli olarak yeni bir oluşum. “Antimikrobiyal direnç, bulaşıcı hastalıklar ve zayıf sağlık sistemleri gibi küresel sağlık risklerine daha büyük önem vermek gerektiği konusunda anlaşmaya varıldığına” vurgu yapan 2015 Antalya, Türkiye Bildirisi; 2016 yılında Hangzhou, Çin’de küresel sağlığın 2030 Gündemi eylem planında ele alınması; 2017 G20 Almanya Dönem Başkanlığı’nın ilk olarak küresel sağlık konularını görüşmek üzere G20 ülkeleri sağlık bakanları toplantısı önerisi ve sonraki yıllarda bunun tekrarlanması ile sağlığın G20 gündeminde düzenli olarak ele alındığı görülüyor.  

Dünya Sağlık Örgütü’nün G20’den Beklentileri 

İtalya Sağlık Bakanı Roberto Speranza’nın uluslararası ilişkileri güçlendirmek ve COVID-19 aşısının daha adil bir şekilde dağıtımı için çalışmak amacına yönelik bir ortam olarak nitelediği G20 sağlık bakanları toplantısının açılışında yaptığı konuşmada DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanam Ghebreyesus, DSÖ küresel hedeflerinin Eylül 2021 sonuna kadar her ülke nüfusunun %10’unun, yılsonuna kadar %40’ının ve 2022 yılı ortasına kadar da %70’inin aşılanması olduğunu  dile getirdi. Bu hedeflere ulaşabilmenin ancak “en büyük aşı üreticisi, tüketicisi ve bağışçısı olan G20 ülkelerinin taahhüt ve destekleri ile olası” olduğuna vurgu yaptı. Dünyadaki GSYH’nin %80’ini, küresel ticaretin %75’ini ve dünya nüfusunun %60’ını oluşturduğu düşünüldüğünde G20 platformunun bu bağlamdaki önemi açıkça ortaya çıkıyor. DSÖ Genel Direktörü, salgın süresince uygulanan doz aşıların %75’inin yalnızca 10 ülkede uygulandığı, en düşük aşılama oranına sahip Afrika kıtasında bu oranın %2 olduğuna dikkat çekerek bu tür bir haksızlığın bir daha tekrarlanmaması gerektiği üzerinde önemle durdu. Konuşmasında salgın karşısında alınacak tutumla ilgili üzerinde çalışılan yapı ve mekanizmaların tüm ülkeleri sahiplenen ve kapsayan; çok sektörlü ve Tek Sağlık yelpazesinde yer alan tüm ortakları dâhil eden; DSÖ yetki ve görevleri ile uyumlu ve bağlantılı; Uluslararası Sağlık Düzenlemeleri ve diğer uluslararası araçlarla uyumu garantileyen; şeffaf ve hesap verebilen bir dizi ilkeye dayandırılmasının önemini ifade eden Ghebreyesus, bu bağlamda eylem gerektiren 4 alanı daha iyi yönetişim; ulusal ve küresel hazırlıklılık ve müdahale için daha fazla ve daha iyi finansman; Tek Sağlık yaklaşımı ile oluşturulacak daha iyi sistem ve araçlar -WHO Hub for Pandemic and Epidemic Intelligence- ve zaman içinde zayıflamış olan bir DSÖ yerine “küresel sağlık mimarisinin merkezinde yer alan” daha güçlendirilmiş ve daha fazla yetkiyle donatılmış ve üyelerinin beklentilerini karşılayabilecek nitelikte bir DSÖ olması gerektiğine vurgu yaptı. 

Tedros Adhanam Ghebreyesus’un G20 ülke sağlık bakanlarına yaptığı çağrı üç konu üzerinde yoğunlaştı: en geç Eylül ayı sonuna kadar aşı paylaşım taahhütlerinin yerine getirilmesi ve teknoloji, know-how ve fikri mülkiyet haklarının paylaşılarak bölgesel aşı üretiminin desteklenmesi; salgına hazırlıklılık ve müdahale üzerine yasal bağlayıcılığı olan bir uluslararası salgın anlaşmasının oluşturulması ve kabul edilmesi ve son olarak da DSÖ’nün görev ve yetkisini zayıflatmak yerine hesaplanan ve gönüllü katkılar arasındaki dengesizliğin giderilmesi suretiyle DSÖ'nün güçlendirilmesi yönündeki girişimlerin desteklenmesi. DSÖ Genel Direktörü, “Ancak bu dengesizliğin giderilmesi ile DSÖ’nün dünyanın ihtiyacı olan bağımsız ve yetkisini kullanabilen bir kurum olabilmesinin mümkün olduğuna” değindi.

G20 Sağlık Bakanları Toplantısı

Arjantin, Avustralya, Brezilya, Kanada, Çin, Almanya, Fransa, Hindistan, Endonezya, İtalya, Japonya, Meksika, Rusya, Suudi Arabistan, Güney Afrika, Türkiye, Birleşik Krallık ve ABD ile AB’den oluşan G20 üyesi ülkelerin sağlık bakanlarının bir araya geldiği toplantı üç oturum halinde gerçekleştirildi.

COVID-19 krizinin 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) üzerindeki etkilerinin tartışıldığı ilk oturumda tartışmaların Haziran 2021 G7 Carbis Bay Toplantısı ve  ”Yeniden Daha İyi İnşa Etmek” ana teması etrafında gerçekleştiği görülüyor. İlk oturumda ortaya koyulan hedeflere ulaşmak için nasıl bir yol izleneceğine ilişkin görüşler ikinci oturumun konusunu oluştururken  en son oturumda salgınla mücadelede kritik önem taşıyan aşı, tedavi  ve teşhis gibi mevcut araçların incelenmesi, yenilerinin geliştirilmesi ve bu araçlara herkes tarafından eşit erişimin sağlanabilmesi için en etkili koordinasyon ve işbirliği stratejilerinin oluşturulması konuları tartışıldı.

G20 Sağlık Bakanları Uzlaşısı: Sağlık Deklarasyonu 

G20 ülkelerinin Mayıs 2021’de Roma Deklarasyonu ile sonuçlanan G20 Küresel Sağlık Zirvesi’nin ruhunu yansıtan taahhütlere olan bağlılığının yinelendiği Sağlık Deklarasyonu,  sağlıklı ve sürdürülebilir iyileşme, Tek Sağlık dayanıklılığının inşası ve salgın karşısında koordine ve işbirliğine dayalı tutum ve aşı, tedavi ve teşhislere eşit erişim olarak belirlenen öncelik alanları çerçevesinde oturumlardaki anlaşma noktalarını yansıtan kararlar ortaya koyuyor. 

Sağlıklı ve sürdürülebilir iyileşme başlığı altında salgına etkili bir müdahalenin daha kırılgan ülkelerde özellikle sağlık, evrensel sağlık hizmetlerine erişim ve cinsiyet eşitliği konularına ilişkin sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmak konusunda destek vermekle mümkün olduğu düşünüldüğünde  sağlık krizleri karşısında dayanıklılığı artırmak, yerel, ulusal ve küresel düzeylerde sağlık sistemlerini güçlendirmek ve toplumların uzun vadeli sağlık ve refahını sağlamak amacıyla yatırımlar yapmanın önemini yansıtan kararlar bulunuyor. Bir başka deyişle, deklarasyonda salgından çıkarılan derslerle sürdürülebilir kalkınma hedefleri kapsamında ileriye dönük tehditlere dayanıklı, yeniden ve daha iyi bir gelecek inşa etmek hedefi bir kere daha vurgulanmış olduğu görülüyor.

Son yıllarda ortaya çıkan sağlık krizlerinin insan-hayvan-çevre etkileşim alanında ortaya çıkması nedeniyle gıda sistemleri, çevre sağlığı ve biyoçeşitliliğin korunmasını temel alan Tek Sağlık yaklaşımının güçlendirilmesi G20 Sağlık Bakanları tarafından üzerinde görüş birliği  sağlanan konular arasında yer aldı. Bu alanda yol alabilmenin ön şartının uzun vadeli yatırımlar için siyasi taahhüdün varlığına olan gereksinim deklarasyon maddelerinde dile getirildi. Bu kapsamda ele alınan diğer bir konu da sağlık sistemlerine ve sağlık çalışanlarının eğitimine yapılan yatırımlarla sınır ötesi veri toplama ve paylaşmayı olası hale getiren altyapı yatırımlarının salgınlar karşısında hazırlıklılık ve dayanıklılık için kritik önem taşıdığı oldu.

DSÖ’nün liderliğinin vurgulandığı bu oturumda ileride oluşabilecek salgınları önlemek, olası salgınlar karşısında daha iyi hazırlıklı olmak ve daha etkili müdahaleler yapabilmek için uluslararası düzeyde koordinasyon ve işbirliği kapasitesini artırmak Deklarasyonun bir diğer önceliği olarak ortaya çıkıyor. Bu hedefe yönelik olarak salgının ortaya çıkardığı sorun ve özellikle ilaç ve tıbbi teçhizat alanındaki eksikleri dijital dönüşüm ve tedarik zincirleri ile sağlık çalışanlarının yatırım ve eğitim yoluyla güçlendirilmesine ve DSÖ gibi çok taraflı mekanizmalar aracılığıyla yardım ve müdahale kapasitelerinin artırılmasına yoğunlaşmak üzerinde anlaşmaya varılmış durumda. Acil sağlık durumları karşısında özellikle düşük ve orta gelirli ülkeleri de kapsayacak şekilde hazırlıklılığı ve müdahaleyi olanaklı hale getirecek finansman seçenekleri de ekim ayında yapılacak olan G20 Maliye ve Sağlık Bakanları Ortak Toplantısı’nda görüşüleceği deklarasyonda belirtilen konulardan. 

Yeni varyantların erken tespit edilerek etkili önlem alınabilmesi ve salgınla mücadelede kullanılacak yeni ve daha etkili ürünlerin geliştirilebilmesi amacıyla araştırma ve inovasyon için işbirliği ve gönüllü teknoloji ve know-how transferi ile yerel, ulusal ve küresel düzeyde üretimin desteklenmesinin ve güvenilir tedarik zincirleri oluşturmanın gerekliliği de üzerinde anlaşmaya varılan konular arasında yer alıyor. Son olarak salgında bugün varılmış olunan noktada en büyük sorun olan aşılara eşit erişimin olmadığı gerçeği ve bu durumun yarattığı adil olmayan durumun aşılabilmesi için acil aşı bağışlarının yanı sıra  gerekli işbirliği mekanizmaları  ve finansman seçeneklerine olan gereksinim dile getirildi. Orta ve düşük gelirli ülkelere aşı bağışı ve üretim kapasitelerinin artırılması konularında, COVID-19 Araçlarına Erişim Hızlandırıcısı (ACT-Accelerator) ve COVAX girişimlerine ek olarak COVAX Aşı Üretim Çalışma Kolu (COVAX Vaccine Manufacturing Task Force), COVID-19 Teknoloji Erişim Havuzu (COVID19 Technology Access Pool -C-TAP) ve yine COVAX İleri Piyasa Taahhüdü (COVAX Advanced Market Commitment -AMC) başvurulması ve desteklerin artırılması öngörülen girişimler olarak sunuluyor.

Toplantı Amacına Ulaştı mı?

G20 Sağlık Bakanları Toplantısı’nın ana amacı olan işbirliği, dayanışma ve eşitlik mesajının Sağlık Deklarasyonu’na yansıyıp yansımadığına bakmakta fayda var. 5-6 Eylül 2021 tarihlerinde gerçekleştirilen G20 Sağlık Bakanları Toplantısı sonrasında özellikle düşük ve orta gelirli ülkelere aşılama faaliyetlerini yaygınlaştırmak ve hızlandırmak amacıyla daha fazla çaba gösterilmesi konusunda bir görüş birliği ve siyasi taahhütten söz etmek mümkün. İtalyan Sağlık Bakanı Roberto Speranza’nın toplantıdan çıkan mesajın “aşılama kampanyasında hiç kimsenin geride bırakılmaması gerektiği” olduğunu söylemesine rağmen G20 üyesi ülkelerin yardımın miktarı ve nasıl bir zaman çizelgesi içinde gerçekleştirileceği konusunda net bir sonuç ortaya koyamadıkları görülüyor. Bu konu ile ilgili olarak ekim ayında gerçekleştirilecek olan G20 Maliye ve Sağlık Bakanları Ortak Toplantısı’nın bu toplantıda önerilen araçların finansmanı için kaynak yaratılmasına ilişkin bir gelişme sağlayabileceğine dikkat çeken İtalyan Sağlık Bakanı, yapılması taahhüt edilen yardımların yeterli olmasa da doğru hedefe yönelik atılmış önemli bir adım olduğu, aşı bağışı ve yatırımlar şeklindeki yardımların COVAX gibi uluslararası platformlarla başlasa da ikili anlaşmalarla güçlendirilmesi gerektiğini vurguladı. 

Hatırlanacağı üzere, 2 Haziran 2021 tarihinde gerçekleştirilen COVAX İleri Piyasa Taahhüdü Zirvesi’nde 1,8 milyar doz aşı dağıtılması öngörülmesine rağmen sadece Almanya rakam belirterek yıl sonuna kadar  100 milyon doz aşı taahhüdünde bulunmuştu. Henüz bu miktarın %10’unun yerine ulaştığı göz önünde bulundurulunca yalnız aşı bağışının yeterli olmadığı, üretim yöntemleri ve eğitimli personel paylaşımı yoluyla aşı üretme kapasitesinin yaygınlaştırılmasının önemi açıkça ortaya çıkmış oluyor. Bu bağlamda DSÖ tarafından  başlatılan COVID-19 mRNA aşı teknolojisi transfer merkezi G20 ülkeleri tarafından onay alır ve desteklenirken AB ve DSÖ tarafından desteklenen uluslararası salgın anlaşması ilkesel olarak ABD, Rusya ve Brezilya tarafından çok hevesle karşılanmamakla birlikte DSÖ’nün misyonunun tüm katılanlar tarafından olumlu karşılandığı görülüyor. 

İlkeler üzerinde anlaşma sağlanmış görünse de somut sonuçlar açısından tam anlamıyla net kararlardan söz etmek zor. Ekim 2021’de yapılması beklenen G20 Maliye ve Sağlık Bakanları Ortak Toplantısı, 30-31 Ekim 2021 G20 Liderler Zirvesi somut gelişmeler açısından bundan sonraki dönüm noktaları olarak görülüyor. Gelişmelerin ne şekil alacağının bu toplantılar sonrasında  daha netleşeceği beklentiler arasında yer alıyor.

Şehnaz Dölen, İKV Kıdemli Uzmanı