AB GÜNDEMİ: AB’nin Enerji Tedarik Sorununa Çözüm Arayışları

AB’nin Enerji Tedarik Sorununa Çözüm Arayışları
Rusya’nın Ukrayna’yı olası işgaline ABD ve bazı AB ülkelerinin ağır yaptırımlarla yanıt vermesi bekleniyor. Uygulanacak olan yaptırımlar, Rusya’nın AB’ye tedarik ettiği doğal gaz miktarını kısmasıyla, yani AB’nin temin ettiği doğal gazın yaklaşık %40’ından yoksun kalmasıyla sonuçlanabilir. Bu sebeple Rusya-Ukrayna gerilimi, AB ülkeleri açısından “enerji arz güvenliği” riskleri oluşturuyor.

AB’nin Enerji Güvenliği Planı

2019 yılında Avrupa Komisyonu tarafından açıklanan Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM), üye ülkelerin geleceğe yönelik enerji planlamalarını iklim-nötr olacak şekilde yeniden düzenlemelerine neden oldu. AB kuralları, enerji arzına yönelik bir tehdit olduğunda üye ülkelerin bir eylem planına sahip olmasını şart koşuyor olsa da AYM üyelerin manevra kabiliyetlerini kısıtlayarak radikal kararlar almalarını engelliyor.

Komisyonun 2 Şubat 2022 tarihinde sunduğu AB Taksonomisi’ndeki (EU Taxonomy) değişiklik planı, bazı üye ülkelerin “yeşil dönüşüm”ün sebep olacağı yüksek maliyet endişelerine alternatifler sunarak enerji tedarikini daha istikrarlı bir hale getirme amacını taşıyor. Komisyonun AB Taksonomisi’ndeki planladığı değişiklik, doğal gaz ile çalışan elektrik santrallerine ve nükleer santrallere 2035 yılına kadar yatırım yapılabilmesine izin veriyor.

Fransa AYM’yi Dönüştürmeye Çalışıyor

Nükleer enerjinin senelerdir “yeşil enerji” kategorisine alınmasını isteyen Fransa, AB Taksonomisi’ndeki değişiklik önerisini kendi dönem başkanlığında sunarak Avrupa’nın enerji geleceğini şekillendiren bir adım atmış olabilir. Dünya Nükleer Birliği'ne göre, Fransa’da 2021 yılı itibarıyla 56 faal reaktör bulunuyor ve elektriğin yaklaşık %70'i nükleer enerjiden sağlanıyor.

Komisyonun taksonomideki değişiklik önerisinin ardından Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 10 Şubat 2022 tarihinde gelecek yıllarda en az altı yeni nükleer reaktör daha inşa edeceklerini açıkladı. Projelerin finansmanı için on milyarlarca avroluk kamu finansmanının seferber edileceğini aktaran Macron, yeni nükleer santrallerin devletin kontrolündeki enerji sağlayıcısı EDF tarafından inşa edilip işletileceğini kaydetti. Macron’un nükleer enerji vizyonu, güvenli olması koşuluyla eski nükleer santrallerin kullanım süresinin 40 yıldan 50 yıla çıkarılmasını da kapsıyor. EDF, eski nükleer reaktörlerde gerçekleşen aşınma sorunları sebebiyle reaktörlerini uzun bir süre kullanıma kapamak zorunda kalmıştı.

Almanya’nın Enerji Arzı Endişesi Diplomatik Acizliğe Evriliyor

Nükleer enerji konusunda Almanya ve Fransa arasında görüş ayrılıkları bulunuyor. Hatırlanacağı üzere Almanya’da Merkel Hükümeti, 2011'de Japonya’da gerçekleşen Fukuşima felaketinin ardından aşamalı olarak nükleer santral faaliyetlerini durdurma kararı almıştı.

2021 yılının son günlerinde, 30 yıl önce faaliyete başlayan üç nükleer santralini kapatan Almanya, kalan son üç santralini de 2022'de kapatmayı planlıyor. Son üç nükleer santralin kapatılması %11,9’luk enerji ihtiyacını başta doğal gaz olmak üzere diğer enerji kaynaklarına aktarmış olacak.

Kritik bir zamanda yapılacak olan bu hamle aslında bir tercihten çok mecburiyet olarak gerçekleşiyor. Alman Yeşiller Partisi, 2021’de gerçekleşen Almanya genel seçimleri sonrası SPD ve FDP ile koalisyon hükümeti oluşturma şartı olarak nükleer enerjinin terk edilmesini sunmuştu. Buna karşılık doğal gaz ile çalışan elektrik santralleri ile ilgili yakın gelecekte olumsuz tavır almayacaklarını belirtmişlerdi.

Alman Yeşiller Partisi’nin iklim değişikliğinin başlıca sebebi olarak görülen sera gazlarının salınımını gerçekleştiren doğal gaza karşı tavır alması stratejik anlamda da mümkün görülmüyor. 2030’daki enerji ihtiyacının %80'ini yenilenebilir kaynaklardan sağlamayı hedefleyen Almanya için, elektrik üretiminde doğal gaz %15,3’lük bir orana sahip.

Rus enerji şirketi Gazprom’un 2021 Eylül ayı sonunda bitirdiği ve toplam maliyeti 10 milyar avroyu bulan Kuzey Akım 2 projesi, yeni koalisyon hükümetinin Rusya-Ukrayna krizi ile ilgili yaşadığı suskunluğun en büyük nedeni olarak nitelendirilebilir.

Enerji planlamasında doğal gazı, yenilenebilir enerjiye “geçiş” olarak tanımlayan Almanya, Rusya ile problemden kaçınarak enerji arzında ikili ilişkilerden kaynaklı oluşabilecek riskleri azaltmak istiyor.

Almanya’nın B planı olan sıvı doğal gaz (LNG) ihracatçısı ABD, durumu kullanarak Almanya üzerinde baskı yaratmaya çalışıyor. Biden’ın 8 Şubat 2022’de “Rusya Ukrayna'yı işgal ederse Kuzey Akım 2 artık olmayacak, son vereceğiz.” açıklaması bu şekilde değerlendirilebilir. ABD’nin baştan beri Kuzey Akım 2 projesine karşı olduğu, bu proje ile Rusya’ya olan enerji bağımlılığının artırıldığını savunduğu biliniyor.

AB’de Rus Gazına Alternatif Arayışları

2021 Eylül ayı sonunda Baltık Denizi üzerinden Almanya'ya ulaşan Kuzey Akım 2 boru hattının inşaatının tamamlanmasıyla başlayan Rusya-AB enerji krizi, AB üyeleri arasında fikir ayrılıkları ve alternatif arayışlarına neden oldu. Alternatif bulma çabaları arasında LNG ithalatı ve Güney Gaz Koridoru ön plana çıkıyor.

LNG

LNG, işlenmiş doğal gazın içerisindeki kirletici bileşenlerin arındırılmasından sonra atmosferik basınçta yaklaşık olarak -163 °C derecede yoğunlaştırılmasıyla elde ediliyor. LNG'nin depolanması ve nakliyesi yüksek maliyetlerde gerçekleşiyor olsa da kirletici gaz bileşenlerinin oranı düşük olduğu için çevreyi doğal gaza kıyasla daha az kirletmesiyle avantaj sağlıyor.

Grafik: En Yüksek LNG İhracat Kapasitesine Sahip Ülkeler (2021)

AB, Rus doğal gazına alternatif olarak öncelikle ABD’den LNG ithalatına yöneldi. Avrupa'nın LNG ithalatı 2022 Ocak ayında yaklaşık %45'i ABD’den olmak üzere 11,8 milyar metreküp ile rekor seviyeye ulaştı.  Rusya’nın temin ettiği doğalgaz fiyatlarının LNG spot fiyatlarından yaklaşık %40 daha ucuz olması ve ABD’nin ihraç ettiği LNG’nin Avrupa’da kullanılan doğal gazın sadece %3,5’ini oluşturması bu alternatifin tek başına yeterli olmayacağını gösteriyor. Avrupa’daki LNG ithalat tesisleri tam kapasite çalışması halinde bile Rusya’nın Avrupa’ya gönderdiği gaz miktarının sadece üçte ikisine ulaşılabileceği düşünülüyor. Boru hattı bağlantı noktalarının sayıca yeterli olmaması da LNG’nin Avrupa’da dağıtılmasını zorlaştırıyor.

Avrupa Komisyonunun Enerjiden Sorumlu Üyesi Kadri Simson konuyla ilgili yaptığı açıklamasında, AB'deki mevcut gaz stoklarının ve LNG terminalleri ağlarının Birliği büyük arz güvenliği sorunlarına karşı koruyacağını düşündüklerini aktardı. Ancak Ocak 2021 itibariyle doluluk oranı %52 olan Avrupa'daki doğal gaz depolarında bulunan yaklaşık 60 milyar metreküp gaz, bu yılın aynı döneminde 18 milyar metreküp azalarak 42 milyar metreküpe, depoların doluluk oranı ise %37,5'e geriledi.

AB, LNG arzını artırmak için ABD’nin yanında Norveç, Katar, Azerbaycan ve Cezayir ile de temaslarda bulunuyor.

Simson, bu misyonla küresel LNG ihracatının en büyük ikinci ülkesi Katar’a da ziyarette bulundu.

2 Şubat 2022 tarihinde Doha’da Simson ile gerçekleştirdiği görüşme sonrası açıklama yapan Katar’ın Enerjiden Sorumlu Devlet Bakanı Al-Kaabi, Rusya ile Ukrayna arasında var olan gerilim nedeniyle bir enerji krizi yaşanması durumunda, üçüncü ülkelere arzı aksatmadan AB'nin ihtiyaç duyduğu gaz hacmini tek başına karşılayabilecek bir ülke bulunmadığını belirtti. Kaabi, "Katar'da sözümüzü tutmak kutsaldır" ifadesini kullanarak anlaşmalı gaz sevkiyatlarının alıcıların isteği dışında Avrupa'ya yönlendirilemeyeceğini ima etti.

Güney Gaz Koridoru

2020'den beri faaliyette olan Trans Adriyatik Doğal Gaz Boru Hattı (TAP), Güney Kafkasya Boru Hattı’nın devamı niteliğindeki Türkiye’de bulunan Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı’na (TANAP) bağlanarak Güney Avrupa ülkelerine uzanan bir boru hattı olma özelliği taşıyor. TAP, Yunanistan’dan başlayarak Arnavutluk'a devam ediyor ve Adriyatik Denizi'nden geçerek İtalya'da sonlanıyor. Güney Kafkasya, Trans Anadolu ve Trans-Adriyatik Boru Hatları birleşerek 40 milyar dolarlık bir proje olan “Güney Gaz Koridoru”nu oluşturuyor.

Harita: 2020’den itibaren faaliyete geçen Güney Gaz Koridoru

Avrupa Komisyonunun Enerjiden Sorumlu Üyesi Kadri Simson, AB’nin Rus doğal gazına alternatif bulma çabaları sürerken Azerbaycan'ı da ziyaret etti. Simson, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de düzenlediği basın toplantısında, AB’nin Trans Adriyatik Boru Hattı’nı kullanarak Azerbaycan’dan gaz ithalatını artırmayı umduğunu ifade etti. Simson, AB'nin TAP üzerinden gerçekleşen ithalat kapasitesini yıllık 8 milyar metreküpten 10 milyar metreküpe yükseltmesini umduğunu belirtti.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, başkent Bakü'de katıldığı Güney Gaz Koridoru 8. Danışma Kurulu Toplantısı'nın ardından konuyla ilgili yaptığı açıklamalarda, TANAP'la sadece Azerbaycan gazının değil, bölgedeki diğer ülkelerin gazını da Avrupa'ya taşıma imkanına sahip olunacağını belirtti.

Bununla birlikte Azerbaycan'ın doğal gaz üretimini artırma kabiliyetinin sınırlı olduğu düşünülüyor. 2021 yılında TAP ile Azerbaycan'dan Avrupa’ya aktarılan 8,1 milyar metreküp doğal gazın yaklaşık 6,8 milyar metreküpü İtalya'ya gönderildi. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 4 Şubat günü yaptığı açıklamada, ülkesinin 2021’de 8,5 milyar metreküpü Türkiye'ye olmak üzere toplam 19 milyar metreküp doğalgaz ihraç ettiğini söyledi. Karşılaştırılabilmesi açısından, 2021 yılında Rusya’dan Avrupa’ya 43 milyar metreküpü Ukrayna üzerinden olmak üzere toplam 175 milyar metreküp doğal gaz gönderilmişti.

Sonuç olarak, AB için en iyi senaryonun, Rusya-Ukrayna geriliminin bir an önce sonlanması olduğu söylenebilir. AB gerilimi tırmandıracak açıklamalardan kaçınırken, enerji tedarikinde alternatif arayışlarını da sürdürüyor. Yaşanan gerilimin AB tarafından bir ders niteliğinde olduğu ve sonuçtan bağımsız olarak gelecekteki enerji politikasını birçok kaynağa dağıtarak ve çeşitlendirerek dönüştürmesi muhtemel görünüyor.

Mehmet Can Sezgin - İKV Uzman Yardımcısı