KÜRESEL GÜNDEM: Hindistan’ın Buğday İhracat Yasağı ve Gıda Krizine Etkileri

Hindistan’ın Buğday İhracat Yasağı ve Gıda Krizine Etkileri

Dünyadaki küresel buğday ve arpa ihracatının üçte birini gerçekleştiren Rusya ve Ukrayna arasında 24 Şubat 2022 tarihinde başlayan Rusya-Ukrayna savaşının küresel buğday üretimi ve ticareti üzerindeki kritik önemdeki olumsuz etkileri dünya gıda güvenliği konusunda büyük bir tehdit oluşturuyor. Savaş nedeniyle hasadın gerektiği gibi yapılamaması, ihracat için limanların kullanılamaması gibi nedenlerle buğday ithalatı için tamamen Rusya ve Ukrayna’ya bağımlı olan Afrika ülkeleri başta olmak üzere dünyadaki birçok ülkeyi gıda temini açısından zor durumda bıraktı. Bu konuda alınan her karar dünya üzerindeki milyarlarca insanı doğrudan etkiliyor. Böyle bir ortamda alternatif olması beklenen ve eksikliği gidermek adına bir umut olarak görülen  Hindistan’ın ise buğday ihracatını yasaklaması büyük bir endişeyle karşılandı.

Hindistan Neden Buğday İhracatını Yasakladı?

Dünya buğday ticaretinin %30’unu gerçekleştiren Rusya ve Ukrayna’nın savaş halinde olması dünya buğday fiyatlarında büyük artışlar yaşanmasına sebep oldu. Fiyatların artması haricinde Somali, Benin, Mısır, Sudan, Senegal, Tanzanya gibi buğday ihtiyacının %100’ünü Ukrayna’dan karşılamak konusunda bağımlı ülkelerin bulunması  alternatif pazarları gündeme getirdi.

Hindistan Başbakanı Narendra Modi, ABD Başkanı Joe Biden ile 11 Nisan 2022 tarihinde bir görüşme gerçekleştirerek Dünya Ticaret Örgütü’nün izin vermesi durumunda ülkesinin sahip olduğu stokları dünya ile paylaşmaya hazır olduklarını ifade etmiş ve bu da özellikle Afrika ülkeleri için oldukça olumlu ve umut verici bir gelişme olarak değerlendirilmişti.

Dünyanın en kalabalık ikinci ülkesi Hindistan, sahip olduğu 1 milyar 375 milyonluk nüfusu ile ürettiği buğdayın %90’dan fazlasını kendisi tüketiyor. 2022-2023 sezonunda 111 milyon ton buğday üretmesi beklenen Hindistan, Çin’den sonra dünyanın en büyük buğday üreticisi konumunda bulunuyor. Savaş nedeniyle buğday arzında yaşanan küresel krizden faydalanarak buğdayına Avrupa, Afrika ve Asya'da yeni pazarlar bulmak isteyen Hindistan, 2022-23 yıllarında 10 milyonun üzerinde ton tahıl ihraç etmeyi hedefliyordu. Ancak yaşadığı aşırı sıcaklar nedeniyle yaklaşık 6 milyon ton üretim düşüşü bekleyen Hindistan, üretimini 105 milyon ton olarak revize etmek durumunda kaldı.

İhracatının büyük bir kısmını Endonezya,  Filipinler, Sri Lanka ve Tayland gibi ülkelere yapmayı planlayan Hindistan'ı hasada zarar veren hava koşulları yanı sıra, zor duruma sokan bir diğer olay ise pandemi sırasında yaklaşık 800 milyon kişiye ücretsiz tahıl dağıtmasıydı. Arz ve talebi dengelemek için hükümet, 80 milyondan fazla insanı içeren kapsamlı bir gıda refahı programı için her yıl yaklaşık 25 milyon ton buğdaya ihtiyaç duyuyor. Hindistan, iki yıldır devam eden pandeminin ardından birçoğu yoksulluk ve açlık çeken 1,3 milyardan fazla insanın yaşadığı kendi pazarı için üretim yapmaya devam ediyor. Dolayısıyla ihracat yasağı, ucuz buğdaya bağımlı olan diğer ülkeler pahasına, öncelikle kendi tüketicilerini fiyat artışından korumayı amaçlıyor.

Hindistan’ın buğday ihracatını durdurma kararı Rusya-Ukrayna Savaşının başlamasından bu yana dünya genelinde yaşanan gıda korumacılığına bir yenisini ekliyor. Dünyanın dört bir yanındaki hükümetler, Endonezya’nın palm yağı ihracatını durdurması ve Sırbistan ve Kazakistan’ın da yine tahıl sevkiyatlarına kota koyması örneklerinde olduğu gibi önlemler alarak  tarım fiyatlarının yükselmesiyle birlikte yerel gıda arzını güvence altına almaya çalıştığı görülüyor.

Hindistan Dünya Buğday Piyasaları İçin Ne Kadar Önemli?

Hindistan’ın Çin'in ardından dünyanın en büyük buğday üreticisi olması dünyada gıda krizi yaşandığı bu dönemde Hindistan'ın son derece kritik  bir konumda bulunduğunu gösteriyor. Hindistan’dan en fazla buğday ithal eden ülkeler olan Afganistan, Endonezya, Bangladeş, Nepal, Malezya, Sri Lanka, Umman ve Yemen’in  yanı sıra dünyanın en fazla buğday ithal eden ülkesi konumunda bulunan Mısır’ın da savaş nedeniyle oluşan buğday açığını gidermek üzere ilk defa geçtiğimiz günlerde Hindistan ile satış anlaşması imzalaması Hindistan’ın küresel gıda krizi yaşandığı bu dönemde dünya buğday piyasaları için kritik önemini  açıkça ortaya koyuyor.

Tam da bu nedenle savaşın yarattığı buğday arzı açığını kapatması beklenen Hindistan’ın sıcaklar nedeniyle düşen üretimi sonucunda kendi ülkesine öncelik vererek buğday ihracatını yasaklaması birçok ülkeyi zor duruma soktu. Hindistan’ın bu kararı oldukça kritik bir dönemde yapılan G7 Tarım Bakanları toplantısında  ele alındı.

G7 Tarım Bakanları Toplantısı

Fransa, İtalya, Almanya, Birleşik Krallık, ABD, Kanada ve Japonya Tarım Bakanları, G7 Dönem Başkanlığı’nı yürüten Almanya’nın ev sahipliğinde 13-14 Mayıs 2022 tarihlerinde Stuttgart’da bir araya gelerek gündemde yer alan diğer konuların yanı sıra yaşanan gıda krizini ele aldılar. Toplantıya Ukrayna Tarım Bakanı Mykola Solsky de katılarak G7'deki meslektaşlarına savaşın ülkesi açısından yarattığı sorunları anlattı.

Almanya Tarım Bakanı Cem Özdemir, savaşın toplantının odak noktasını olduğunu belirterek, iklim değişikliğinin sadece gıda güvenliğini tehdit etmekle kalmadığını aynı zamanda savaşın da küresel gıda sistemleri üzerindeki baskıyı arttırdığını vurguladı. Özdemir, Ukrayna halkı için gıda tedariki sağlamaya devam edeceklerini ve mümkün olan her yerde Ukrayna tarım sektörünü destekleyeceklerini belirterek, Ukrayna'nın tarımsal ihracatını yeniden başlatmasına yardımcı olacaklarının altını çizdi.

Ukrayna'daki savaşın da etkisiyle son dönemde tarımsal ürün fiyatlarında görülen yüksek artışın, özellikle gelişmekte olan ülkelerde yaşayan ve hassas durumda bulunan  insanların ekonomik durumlarını ve dolayısıyla sağlıklı beslenmeye erişimleri üzerindeki ciddi etkilerini büyük bir kaygıyla izlediklerini ifade eden Özdemir, Endonezya'nın palm yağı ihracatını sınırlama ve Hindistan'ın buğday ihracatını durdurma yönündeki kararlarını da endişeyle karşıladıklarını belirtti. Özdemir, tüm ülkelerin bu ihracat sınırlamalarını uygulamaya başladığı ve hatta piyasaları kapattığı takdirde bunun krizi daha da içinden çıkılmaz bir hale getireceğini vurguladı.

Türkiye Hindistan’ın Kararından Ne Kadar Etkilenecek?

Türkiye ve dünya basınında yer alan Türkiye’nin Hindistan’dan buğday ithal ettiği ve Türkiye’nin 50 bin ton buğday siparişi verdiği haberleri Hindistan’ın buğday ihracatı yasağından Türkiye’nin nasıl etkileneceği konusunu gündeme getirdi. Bu iddia üzerine Tarım ve Orman Bakanlığı Hindistan’dan buğday ithalatı yapıldığına dair haberleri kabul etmedi. Bakanlıktan yapılan açıklamada Hindistan’ın aşırı sıcaklar nedeniyle buğday ihracatını yasaklamasının, Ukrayna ve Rusya’dan buğday alınamadığı için Türkiye’de buğday krizi yaşanmasına sebep olacağı ve ekmek fiyatlarının yükseleceğine ilişkin haberlerin gerçeği yansıtmadığı kaydedildi.  Yine Bakanlık tarafından yapılan açıklamada Türkiye’nin bu süreçte Hindistan’dan herhangi bir buğday talebi olmadığı belirtilerek, buğday ithalatının büyük çoğunlukla buğday mamülleri ihracatı amacıyla yapıldığı ifade edildi.

Türkiye’nin Hindistan’dan buğday ithal ettiği iddiası karşısında bir  diğer açıklama da Toprak Mahsulleri Ofisi’nden geldi.  Toprak Mahsulleri Ofisi 30 Haziran 2021- 29 Nisan 2022 döneminde 13 kez buğday ithalat ihalesi açtığını,  bu ihalelerden son ikisinin iptal edildiğini ancak   bu ihalelerin hiçbirinde Hindistan’dan teklif alınmadığını ve devlet olarak Hindistan’dan buğday alımının söz konusu olmadığını belirtti. Özel sektör firmalarının birçok pazarda olduğu gibi Hindistan’da da fiyat araştırması üzerine yaptığı ancak herhangi fiili bir ihracatın gerçekleşmediği ifade edildi.

Rusya-Ukrayna Savaşı birçok alanda olduğu gibi gıda sektörünü de derinden etkiledi. Hindistan’ın yaşanan kriz nedeniyle oluşan yükü hafifletebilme durumu oldukça olumlu karşılanan bir haberdi. Ancak Hindistan’ın bu kararı gibi diğer ülkelerin  uyguladığı gıda korumacılığı yaşanmakta olan gıda krizini ilerleyen süreçte daha da kritik bir hale getirebilir.

Toprak Mahsulleri Ofisinin verilerine göre Türkiye, 2021 yılında toplam 7 milyon 820 bin ton ekmeklik buğday, 319 bin ton makarnalık buğday, 2 milyon 127 bin ton arpa, 2 milyon 107 bin ton mısır, 739 bin ton ayçiçek tohumu, 2 milyon 631 bin ton soya fasulyesi ithalatı yaptı. Hububata dayalı mamul ihracatını ise, 3 milyon ton un, 1 milyon 365 bin ton makarna ve 238 bin ton bulgur ihracatı oluşturdu. Türkiye’nin ortalama yıllık buğday tüketimi 19 milyon ton civarında gerçekleşiyor. Yıllık buğday üretimi ise iklim koşullarına göre yıldan yıla farklılık gösterse de, 18-21 milyon ton arasında oluyor. 2019’da 19 milyon ton iken, 2020’de 20,5 milyon ton olmuştu. Yağışın yetersiz olduğu 2021’de ise 17,7 milyon ton olarak gerçekleşti. Türkiye’nin ithal ettiği buğday ise genellikle ihracat için üretilen un ve makarna imalatında kullanılıyor. Türkiye dünya un ihracatında birinci, makarna ihracatında ise ikinci ülke konumunda. Geçtiğimiz yıllarda, Türkiye’nin buğday ithalatının % 66’sı Rusya’dan yapılırken, % 18,5’i Ukrayna’dan gerçekleştirildi. Uluslararası Un Sanayicileri ve Hububatçılar Birliği Avrasya Başkanı Eren Günhan Ulusoy’a göre, Rusya-Ukrayna Savaşının bu sevkiyatı aksatması sebebiyle, buğday alternatif pazarlardan temin edilebilecek. Ancak diğer ülkelerin de alternatif pazarlara yöneleceği hesaba katılırsa, un ve makarna ihracatı için ithal edilen buğdayın temininde sorunlar yaşanabileceği ve küresel fiyatların önemli ölçüde artabileceği öngörülüyor.

Zafer Can Dartan, İKV Uzman Yardımcısı