AB GÜNDEMİ: Ukrayna Krizinin Artçı Sarsıntıları: Enerji Kısıtlamalarına Karşı AB’den “Güvenli Bir Kış için Gaz Tasarrufu Yap” Planı

Ukrayna Krizinin Artçı Sarsıntıları: Enerji Kısıtlamalarına Karşı AB’den “Güvenli Bir Kış için Gaz Tasarrufu Yap” Planı

Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ile birlikte savaş Avrupa’da tekrar yüzünü göstermiş oldu. Rusya’nın uluslararası hukuk, BM Şartı ve Avrupa güvenliği ile ilgili belgelere aykırı olan ve bağımsız bir devletin egemenlik ve toprak bütünlüğünü ihlal eden bu harekatı AB’yi sert yaptırım önlemleri almaya sevk etti. Ancak, birçok AB üyesinin Rusya ile yakın ekonomik ve ticari ilişkiler içinde olması ve özellikle doğal gazdaki bağımlılık Avrupa’yı aynı zamanda zor bir duruma da soktu. Rusya’nın doğal gaz sevkiyatını kısması ve ruble ile alış veriş şartını getirmesi de süreci zorlaştırdı. AB bir yandan Rusya’ya karşı yaptırımların devam ettirilmesi, öte yandan ise doğal gaz kısıntılarının yaratacağı ekonomik ve sosyal etkilere karşı önlem alınması için seferber oldu. Bu kapsamda AB yenilenebilir enerjiye geçiş sürecini hızlandırıyor. Bunun yanında, geçiş sürecinde kömür, LNG ve nükleer gibi enerji kaynaklarının kullanılmasına izin veriliyor. Ayrıca, Azerbaycan gibi farklı tedarik kaynakları devreye sokuluyor.

AB son olarak önemli bir tasarruf planını da uygulamaya koyma kararı aldı. Avrupa Komisyonunca hazırlanan “Güvenli Bir Kış için Gaz Tasarrufu Yap” planı doğal gaz kullanımında tasarrufu gündeme getiriyor. Avrupa’da enerji arz güvenliği endişeleri şiddetini artırmaya devam ederken, Rusya’nın enerjiyi politik bir silah olarak kullanıyor oluşu, kışın gelmesini beklemeden AB’yi tasarruf planı oluşturmaya yönlendirdi.

Rusya'nın devlete ait gaz şirketi Gazprom, 2022 Temmuz itibarıyla 12 AB ülkesine gaz akışını tamamen kapatmış veya sınırlandırmış bulunuyor. Avrupa'da megawatt/saat başına 200 avroyu geçen doğal gaz fiyatı, haziran ayına göre iki katından fazla artarak mart ayından bu yana en yüksek seviyesine ulaştı. Doğal gaz fiyatlarındaki hızlı artış, Rusya’nın Avrupa ile giriştiği ekonomik savaşta en önemli avantajı oldu. Uluslararası Enerji Ajansı'nın yayımladığı veriler, Ukrayna'yı işgalinden bu yana, Rusya'nın kış aylarındaki petrol ve gaz satışlarından elde ettiği gelirini geçmişteki gelirine göre üçe katladığını gösteriyor. Bu durum, Rusya’nın AB ülkelerine uyguladığı arz kısıtlamalarının ekonomik anlamda sürdürülebilir olduğu ve kesintilere devam edebileceği anlamına geliyor.

Kesintiler Artarak Devam Ediyor

Gazprom, 25 Temmuz 2022’de, Kuzey Akım 1 boru hattından Almanya'ya giden akışın yarıya indirileceğini ve hattın taşıma kapasitesinin sadece %20'sinin kullanılacağını açıkladı. Mevcut doğal gaz tüketim oranları düşürülmediği takdirde, Birlik genelinde %66 seviyesinde bulunan rezervlerin kış aylarında yeterli olmayacağı öngörülüyor.

Yaşanan gelişmeler sonrası, 26 Temmuz tarihinde Brüksel'de gerçekleştirilen AB enerji bakanlarının katıldığı olağanüstü toplantıda, AB’yi Rusya'nın doğal gaz tedarikini tamamen durdurduğu bir senaryoya hazır hâle getirmek için Komisyonun gaz tüketimini azaltmaya yönelik düzenleme önerisi kabul edildi. Üye Devletlerin gönüllü olarak 1 Ağustos 2022 ile 31 Mart 2023 tarihleri arasında, son beş yılda gerçekleştirdikleri ortalama tüketimlerine kıyasla taleplerini %15 oranında azaltmayı içeren düzenleme ile evler ve hastaneler gibi temel kullanıcıların yanında AB tedarik zincirlerinin ve rekabet gücü için belirleyici olan sektörlerin korunması amaçlanıyor.

Yeni düzenleme ile Komisyon, Üye Devletlerin görüşünü alarak, arz güvenliği konusunda tüm üyelere zorunlu tasarruf yaptırımı uygulayan bir “Birlik Uyarısı” ilan etme imkânını da bulunduruyor. Ayrıca üye ülkelerin 2022 Eylül ayının sonuna kadar tasarruflarını nasıl gerçekleştireceklerini ulusal acil durum planlarında ayrıntılı bir şekilde ele almaları ve iki ayda bir olmak üzere Komisyonu ilerleme konusunda güncellemeleri bekleniyor.

Tasarruf Planına İlişkin Tepkiler

Avrupa’da Portekiz'den Polonya'ya kadar etkisini gösteren yüksek sıcaklıklar, klima ve soğutucu sistemlere talebin artmasına ve hâliyle elektriğin daha yoğun kullanılmasına sebep oldu. Kabul edilen tasarruf planı ile AB vatandaşlarını daha bunaltıcı bir yaz bekliyor olabilir. Bu durum düzenlemeye karşı hükümetlerden ve bazı kesimlerden tepkilerin yükselmesine sebep oluyor. 

Rusya'dan ithalata yönelik yaptırımların ardından kömür kıtlığı olasılığıyla karşı karşıya olan Polonya’nın İklim Bakanı Anna Moskwa, konuyla ilgili yaptığı açıklamasında zorunlu tasarruf hedeflerinin bir dayatma şeklinde gerçekleşmemesi ve dayanışma mekanizmasının herhangi bir Üye Devletin enerji güvenliğini tehlikeye atmaması gerektiğini belirtti.

Üye Devletlerin depoladıkları gaz miktarını artırmasını ve rezervleri düşük olan üyelerle gazın paylaşılmasını öngören dayanışma mekanizmasına karşı bir tepki de Macaristan’dan geldi. Viktor Orbán hükümeti, dayanışma mekanizmalarının işleyişi ile ilgili yeni enerji acil durum planlarını ağustos ayından itibaren uygulayacaklarını ve doğal gazın Macaristan sınırlarını terk etmesini yasaklayacaklarını duyurdu.

Avrupa Komisyonunun Enerjiden Sorumlu Üyesi Kadri Simson, Orbán Hükümeti’nin bu eylemine karşılık sınır ötesi gaz akışını etkileyen ulusal kısıtlamaların gaz piyasasındaki sorunları daha da derinleştireceğini belirtti.

AB ve Azerbaycan Gaz Tedarikini Artırmak için İyi Niyet Anlaşması İmzaladı

AB, arzı çeşitlendirmek ve enerji fiyatlarındaki artışları yavaşlatabilmek için farklı ülkelerle görüşmelerine devam ediyor. 18 Temmuz 2022’de Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen ve Avrupa Komisyonunun Enerjiden Sorumlu Üyesi Kadri Simson, AB ile Azerbaycan arasındaki iş birliğini güçlendirmek amacıyla Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Azeri Enerji Bakanı Parviz Shahbazov ile Bakü'de bir araya geldi. İki Başkan, enerji alanında bir İyi Niyet Anlaşması imzaladı.

Komisyon, Trans Adriyatik Boru Hattı’nın (TAP) Güney Doğu Avrupa'da ve potansiyel olarak Batı Balkanlarda güvenli ve öngörülebilir doğal gaz arzını sağlayabileceğini düşünerek Güney Gaz Koridoru'nun genişletilmesini istiyor. Von der Leyen yaptığı açıklamada, "AB, daha güvenilir enerji tedarikçilerine yöneliyor’’ ifadesini kullandı.

İyi Niyet Anlaşması ile Azerbaycan'dan AB'ye yılda sekiz milyar metreküpten fazla gaz sağlayan boru hattının arzının iki katına çıkarılması hedefleniyor. Azerbaycan gazının gelecek yıl 12 milyar metreküpe ulaşmasıyla, Rus gazı arzındaki kesintilerin telafi edilmesi ve Avrupa'nın arz güvenliğine önemli ölçüde katkı sağlaması hedefleniyor.

Resim 1: Güney Gaz Koridoru

Sonuç: Türkiye’nin Anlaşmadaki Rolü

AB, Azerbaycan ile imzaladığı İyi Niyet Anlaşması ile Azerbaycan'dan alınan doğal gazı iki katına çıkarmayı planlıyor olsa da Türkiye-Azerbaycan arasındaki anlaşmaya göre, Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) için söz konusu ek kapasitede ilk kullanım hakkı Türkiye'ye tanınıyor.

Anlaşmanın ilgili kısmında, “devletler, yıllık 16 milyar metreküp başlangıç hacminin üzerindeki Azerbaycan Cumhuriyeti’ne ait ve TANAP sisteminden taşınması planlanan tüm doğal gazın öncelikle Türkiye Cumhuriyeti içerisindeki alıcılara teklif edileceğini kabul ederler. TANAP sisteminin yıllık 32 milyar metreküplük başlangıç kapasitesinin üzerine genişletilmesi devletlerin karşılıklı anlaşmasına tabi olacaktır" ifadeleri yer alıyor.

Komisyonun Enerjiden Sorumlu Üyesi Kadri Simson konuyla ilgili yaptığı açıklamasında, İyi Niyet Anlaşmasının Avrupa’nın enerji arzını çeşitlendirme çabalarında Güney Gaz Koridoru'nun stratejik rolünün altını çizdi. Simson, Türkiye ile Azerbaycan arasında 2012'de imzalanan hükümetler arası anlaşmanın belirli fıkralarına göre, TANAP'la ilgili atılacak kapasite genişletme ve arzı artırma çalışmalarında önceliğin Türkiye'ye verileceğini ifade etti.

Güney Gaz Koridoru’ndaki kapasite artışının Rus gazına en önemli alternatif olması ile Türkiye, AB’nin enerji arz güvenliğinde de kritik bir konuma yerleşerek jeopolitik önemini artırmış oldu. Gelecek dönemde, AB ve Türkiye arasındaki enerji iş birliğinin artması ile Türkiye-AB arasında yeni bir diplomasi kanalı oluşturacağı bekleniyor.

Mehmet Can Sezgin, İKV Uzman Yardımcısı