AB GÜNDEMİ: Komisyonun Görüş Raporları: Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’ın AB Müktesebatına Uyumu

Komisyonun Görüş Raporları: Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’ın AB Müktesebatına Uyumu

Komisyonun, her aday ülkenin üyelik başvurularının ardından üyelik için ehil olup olmadıkları konusunda görüşlerini içeren raporlar hazırlaması gerekiyor. Bu kapsamda, 2 Şubat 2023’te yayımlanan raporlar, Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’ın AB’ye üyeliğiyle ilgili görüşlerin tamamlanma süreci hakkında bir analiz sunuyor.

Komisyonun hazırladığı müktesebat uyumu konusundaki görüş raporları, Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’ın AB’ye üyeliği sürecinde müktesebata uyumunda hangi noktada olduklarını gösteriyor. Değerlendirmeler, bu üç ülke ve AB arasında uzun yıllardır süren diyaloglar ve ortaklık anlaşmalarını kapsayan bilgilerle yapıldı. Ayrıca, raporlarda AB müktesebatına uyumun her bir politika alanı çerçevesinde Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’ın ne şekilde bir ilerleme veya gerileme kaydettiği detaylıca not edildi.

23-24 Haziran 2022 AB Konseyi Kararı

Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından Ukrayna, Moldova ve Gürcistan, AB’ye tam üyelik başvurusunda bulunmuştu. 23-24 Haziran 2022’de AB liderlerinin Brüksel’de bir araya geldikleri AB Liderler Zirvesi’nde toplantısında, Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’ın AB’ye üyelik perspektifi konuşulurken, Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırıları da farklı boyutları ile ele alınmıştı.

Zirve’de liderler, Ukrayna’nın yanında olduklarını yineleyerek, AB’nin Ukrayna’ya finansal, sosyal, askerî ve insanî yardım desteğinin devam edeceğini açıkladı. Bu kararda AB liderleri, Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’ın Avrupa perspektifini tanıdıklarını ifade ederken, Zirve sonrasında, Ukrayna ve Moldova’ya aday ülke statüsü verilmesi konusunda mutabık kalındı. Gürcistan için ise belirtilen önceliklere ilişkin görüşlerin başvuruda ele alındığı ve aday ülke statüsünün Gürcistan’a da verilmeye hazır olunduğu AB Konseyi tarafından ifade edildi. Ancak bugün, Ukrayna ve Moldova resmen aday ülke statüsünde iken, Gürcistan henüz aday ülke değil. Buna rağmen Komisyon, Gürcistan’ın AB müktesebatına uyumu ve dolayısıyla AB’ye tam üyelik süreci konusunda görüş raporu bildirdi.

Brüksel’de gerçekleşen zirvede, her ülkenin AB üyeliği sürecinin kendi başarısıyla doğru orantılı olduğunun, AB’nin hazmetme kapasitesinin (absorption capacity) dikkate alınması gerektiğinin ve Kopenhag Kriterleri’nin özümsenmesinin zaruri olduğunun da altı çizilmişti. Haziran 2022’de düzenlenen bu toplantının ardından, Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’ın AB’ye tam üyelik süreci Komisyon raporlarıyla Şubat 2023’te ele alındı ve Komisyon tarafından görüş bildirildi. Bu görüşler, bahsi geçen üç ülkenin AB müktesebatına uyumu konusunda ne durumda olduklarına dair önemli detaylar içeriyor.

Ülkelerin Mevcut Durumu ve Raporların Kapsamı

Komisyon raporunda, Ukrayna’nın üyelik sürecinde ve müktesebat uyumu konusunda iyi bir hazırlık düzeyine (a good level of preparation) sahip olduğu ifade ediliyor. Ayrıca Ukrayna’nın, Yüksek Temsilcilik Bildirileri ve Konsey Kararları konusunda iyi bir uyum geçmişine sahip olduğu belirtiliyor. Ukrayna’nın AB ile iş birliği yaptığı en başta gelen konular, siber tehditler ve dezenformasyonla mücadele olarak kaydediliyor. Yasal çerçeveye bakıldığında Ukrayna’nın AB müktesebatına büyük ölçüde uyum sağladığı gözlemleniyor.

Ukrayna için Komisyon görüşü detaylı olarak incelendiğinde pek çok konuyla ilgili Ukrayna’nın hazırlık durumunun açıkça ifade edildiği görülüyor. Öncelikle Ukrayna, adalet alanındaki AB müktesebatını uygulama konusunda belirli düzeyde hazırlıklı (some level of preparation) durumda. Özgürlük ve güvenlik konusunda çeşitli stratejiler yürürlükte yer alıyor. Vize politikası ve ilticaya ilişkin mevzuat da AB ile büyük ölçüde uyumlu hâlde ancak, kurumsal iş birliği ve organizasyon başta göç ve sınır konuları olmak üzere oldukça zayıf kalıyor. Diğer bir husus olan malların serbest dolaşımı, Ukrayna’nın orta düzeyde hazırlıklı (moderately prepared) olduğu bir alan. Malların serbest dolaşımıyla ilgili olarak standardizasyon, akreditasyon ve uygunluk değerlendirmesi açısından AB müktesebatına uyumun tamamlanması gerekiyor. Malların serbest dolaşımına benzer şekilde yine Ukrayna, işçilerin serbest dolaşımı konusunda da başlangıç düzeyde hazırlıklı (early stage of preparation) görünüyor. Dolayısıyla, işçilerin serbest dolaşımı konusunda Ukrayna’nın mevzuatını AB içtihatlarına uyumlu hâle getirmesi gerekiyor. Ayrıca Ukrayna’nın, sermayenin serbest dolaşımı, iş hukuku, rekabet politikaları, tüketim, sağlık, ulaşım, bölgesel politikalar, endüstri politikaları ve vergilendirme gibi başlıklarda belirli düzeyde hazırlıklı durumda olduğu görülüyor. Öte yandan, Ukrayna’nın iyi seviyede hazırlıklı olduğu alanlarda; gümrük birliği, enerji politikaları ve dış ilişkiler, orta seviyede hazırlıklı olduğu alanlarda ise; dijital dönüşüm ve medya, hayvan sağlığı, bilim ve araştırma gibi konular bulunuyor.

Moldova için hazırlanan raporda, AB müktesebatına uyum hususu orta düzeyde hazırlıklı şeklinde not ediliyor. Dış politika ve güvenlik politikaları kapsamında AB ile kademeli olarak yakınlaşma konusunda teşvik taahhüt ediliyor. Komisyon tarafından, Moldova’ya aday ülke statüsünün verilmesi için önemli reformların yerine getirilmesinin gerekli olduğu dile getirilmişti. Altı çizilen nokta, Moldova’nın ekonomik reformlar, kamu yönetimi ve yolsuzlukla mücadele gibi konularda kararlılığını sürdürmesi şartı oldu.

Ayrıca, Moldova için hazırlanan Komisyon görüşünde, adalet, özgürlük ve güvenlik konularında Moldova’nın AB müktesebatını uygulamak için belli düzeyde hazırlıklı olduğu not edildi. Kurumsal iş birliği ve koordinasyon başta olmak üzere iyileştirilmesi gereken alanlar bulunsa da Moldova’nın AB hukuku ile geniş anlamda uyum sağladığı ifade ediliyor. Öte yandan, Ukrayna için hazırlanmış olan Komisyon görüşüyle kıyaslandığında, Moldova’nın her bir bölümde daha çok “belli düzeyde hazır” veya “başlangıç düzeyinde” şeklinde ifadelerin yer aldığı görülüyor. Dolayısıyla, AB müktesebatına uyum açısından bildirilen görüşler kıyaslandığında Ukrayna’nın Moldova’dan daha uyumlu olduğu sonucu çıkarılabilir.

Gürcistan da AB müktesebatına uyum konusunda orta düzeyde hazırlıklı konumda. Yine aynı şekilde, dış politika ve güvenlik politikalarında AB ile yakınlaşmak konusunda ek bir çabaya gerek duyuluyor.

Ayrıca Gürcistan’ın, adalet, özgürlük ve güvenlik konularında belli düzeyde hazır durumda olduğu ifade ediliyor. Raporda Gürcistan’ın, sermayenin serbest dolaşımı, ekonomi ve parasal politikalar, sanayi politikaları, bilim ve araştırma, eğitim-kültür, gümrük birliği ve dış ilişkiler gibi konularda daha iyi konumda olduğu görülürken, diğer bölümlerde “belli düzeyde” veya “başlangıç düzeyde” hazırlıklı olduğu görülüyor.

Bu Sürecin Ardından…

İlerleyen zamanlarda Komisyon raporları, AB’nin siyasi karar verme organı olan Liderler Zirvesi’ne gönderilerek, tam üyelikle ilgili her aday ülke için bir kararın çıkması gerekecek. Bunun ardından, uzun ve teknik bir süreç olan “tarama süreci” başlayacak. Bu süreç, katılım müzakerelerine başlamadan önce AB ve söz konusu aday ülkelerin yasa ve mevzuatlarının karşılaştırılması ve aynı zamanda eksik olan alanların tespit edilmesi açısından önem arz ediyor. Bahsi geçen aşamaların sona ermesinin ardından katılım müzakereleri kapsamında 35 fasıl ele alınacak.

Her aday ülke için aynı şekilde ilerleyen prosedürler Ukrayna, Moldova ve Gürcistan için de aşılması gereken bir süreci belirliyor. Öte yandan, AB üyeliği sadece AB müktesebatına uyumdan ibaret değil. AB’nin 2000’li yılların başında yaşamış olduğu genişlemeler bugün hâlâ hazmetme kapasitesinin çok güçlü olmamasının bir sebebi. Dolayısıyla, bu noktada AB’nin iç dinamikleri de oldukça önemli. Öte yandan, her ne kadar Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesinin ardından Ukrayna’nın Birliğe dâhil olması açısından aciliyet barındırsa da her üye ülkenin bu aciliyeti aynı şekilde gördüğü söylenemez. Ancak, AB’nin sınırlarında gerçekleşen Rusya-Ukrayna savaşının AB’yi güvenlik açısından tehdit etmesinin, canlılığını kaybetmiş olan genişleme politikalarında bir uyanışı doğurduğu gerçeği de reddedilemez. İlerleyen süreçte, bahsi geçen üç ülkenin AB müktesebatına uyumu ve nihayetinde AB’ye üyeliği değerlendirilmeye devam edecek. Ancak, Komisyonun yayımladığı bu üç rapor, bugün de ülkelerin mevcut durumu hakkında bir fikir oluşması için katkıda bulunuyor. 

Nagehan Nur Uysal, İKV Uzman Yardımcısı