AB GÜNDEMİ: Dijital Hizmetler Yasası: Büyük Çevrim İçi Platformlar için Yeni Bir Dönem

Dijital Hizmetler Yasası: Büyük Çevrim İçi Platformlar için Yeni Bir Dönem

25 Ağustos’ta yürürlüğe giren Dijital Hizmetler Yasası; büyük çevrim içi platformlara, gizlilik, dezenformasyon, yasadışı içerik, çevrim içi terör ve nefret söylemi gibi konularda katı kurallar getiriyor.

Aralık 2020’de Avrupa Komisyonu tarafından önerilen ve Temmuz 2022’de AP ve AB Konseyi tarafından onaylanan Dijital Hizmetler Yasası (DSA), 25 Ağustos 2023 tarihinden itibaren büyük çevrim içi platform ve arama motorları için yürürlüğe girdi. 17 Şubat 2024 tarihinden itibaren ise DSA, e-ticaret pazarlarından çevrim içi uygulama mağazalarına, video paylaşım platformlarından arama motorlarına kadar AB pazarında hizmetlerini (mal, içerik veya hizmet) sunan tüm çevrim içi aracıları etkileyecek.

Dijital Hizmetler Yasası: Ne Sunuyor?

Uygulama alanı oldukça geniş olan ve toplumsal kaygılarla mücadele etme iradesiyle oluşturulan DSA, her türlü dijital hizmet için kurallar belirliyor.

DSA, platformlar için doğrudan geçerli olacak şekilde aşağıdaki yükümlülükleri ve yasakları getiriyor:

•   •Yasa dışı içerik ve ürünlerle mücadele: DSA, AB içinde hizmet veren çevrim içi platformların -ana temsilciliği hangi ülkede olursa olsun- Üye Devletlerin herhangi bir yasa dışı içeriği kaldırma talebini değerlendirmesini zorunlu hâle getiriyor.
•   •Kişilere yönelik hedefli reklamlar: DSA’da, herhangi bir çevrim içi platformun 18 yaş altını hedefleyen (özellikle çocukları) veya kişilerin hassas verileri üzerinde hedefleme yapan reklamlar sunmasını tamamen yasaklanıyor.
•   •Aracılık hizmetlerinin düzenlenmesi: Dijital pazar yerlerinde hizmet sağlayan bir çevrim içi platform, sunduğu tüm ürünlerden sorumlu hâle getiriliyor. Böylece platformlarda satışa çıkan ürünlerin denetiminin artırılması ve özellikle de aracılık hizmeti sağlayanların sunduğu hizmetlerin denetiminin artırılması planlanıyor. Kısaca bu hükümle, denetimi zor olan bu platformlarda aracılık yapanların yasa dışı ürün ve hizmet sağlamasının önüne geçilmesi planlanıyor. Ayrıca DSA, çevrim içi hizmetlerden mağdur olan tüketicilere toplu dava açma hakkı da tanıyor.
•   •Medya çoğulculuğu ve ifade özgürlüğü: Çevrim içi platform kullanıcılarının hangi kanaldan içerik önerisi alabileceğine dair kendilerinin karar verebilmesi sağlanıyor. DSA, bu platformların kullanıcı hesaplarını askıya alma kurallarını da AB standartları ve kriterlerine göre baz alınmasının önünü açıyor. Böylece Meta (Facebook ve Instagram), Twitter ve Tiktok benzeri sosyal medya platformlarının, kendi kurallarını ve standartlarını AB ile uyumlu olacak şekilde düzenlemesi gerekiyor.
•   •Algoritma şeffaflığı: DSA ile çevrim içi platformlar, kullanıcılarına sahip oldukları algoritma işleyişleriyle ilgili şeffaflığı ve hesap verilebilirliği ortaya koymaları gerekiyor. Bu doğrultuda çevrim içi platformlar, hangi içerikleri filtrelediklerine ya da önerdiklerine dair kullanıcıları bilgilendirmek zorunda kalıyor.
•   •Ana dilde içerik denetimi: DSA, Üye Devletlerde faaliyet gösteren çevrim içi platformların, mevcut resmî dilde yayımlanan tüm içeriklerini denetlemesini gerektiriyor. Bunun içinde platformlar, bu denetimi yapabilecek yeterli insan gücünü işe almakla yükümlü hâle geliyor. Ayrıca çevrim içi platformlarla iletişime geçmek veya bu platformlara şikâyette bulunmak isteyen kullanıcıların ana dilini bilen çalışan bulundurması gerekiyor.
•   •Kullanım koşulları: Çevrim içi hizmet sunanların hepsi, DSA ile birlikte verdikleri hizmetlere dair hüküm ve koşulları açık, erişilebilir ve anlaşılır bir dilde sunması gerekiyor. Böylece çevrim içi hizmet sağlayıcılarının, özel hüküm ve koşullarını çoklu sayfalar arkasına gizlemesi yasaklanıyor. Bu hükümle birlikte, herhangi bir internet sitesine giren kullanıcının tek bir tıkla tüm çerezlere izin vermesi veya bu çerezleri reddetmesi kolaylaşıyor.
•   •Doğrudan denetim: DSA, AB’nin özellikle Big Tech platformlarına temsilci atamasının önünü açıyor. Böylece DSA, AB’ye uzman heyetleriyle birlikte platformların veri, algoritma ve iş modelleri konusunda müdahalede bulunmasına izin veriyor.
•   •Acil durum kanalları: AB’nin kriz, salgın ve savaş gibi acil durumlarında halkla iletişime geçebilmesi için çevrim içi platformların gerekli sistemi kurmasını zorunlu hâle getiriliyor.

Bahsi geçen kurallarla, AB’de daha güvenli ve daha açık bir çevrim içi ortamın yaratılması amaçlanıyor.

İçerik denetimi konusunda şeffaflık raporlaması, tüketicinin korunması, şeffaflığın ve hesap verilebilirliğin sağlanması gibi DSA yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi durumunda DSA, caydırıcı cezalar ortaya koyuyor. DSA’daki yükümlülükleri yerine getirmeyen çevrim içi platformların yıllık küresel gelirlerinin %6’sına kadar idari para cezası getirebiliyor. Ayrıca bu platformların DSA’ya yönelik ihlallerinin devamlı olması durumunda ise AB içinde yasaklanmasının da önü açılıyor.

DSA, çevrim içi işletmeleri büyüklüklerine ve kapsamlarına göre farklı şekilde etkileyen kademeli bir yaklaşım getiriyor. Kademeli küçük çevrim içi hizmet sağlayıcılar için daha temel standartlar belirleyen DSA’nın kapsamı, kullanıcı tabanı ve etkisi büyüyen çevrim içi platformlara karşı daha fazla katı hâle geliyor. Bunun için de düzenleme, AB’de 45 milyon veya daha fazla sayıda aktif kullanıcıya sahip olan çok büyük çevrim içi platformlar (VLOP'lar) ve çok büyük çevrim içi arama motorlar (VLOSE’ler) olarak yeni bir sınıflandırma getiriyor.

Belirlenen Çevrim İçi Büyük Platformlar ve Arama Motorları

Avrupa Komisyonu, 25 Nisan 2023 tarihinde, DSA kapsamına girecek olan 17 büyük çevrim içi platform ve arama motorunu liste hâlinde yayımladı ve DSA yükümlülüklerini yerine getirmeleri için bu listedekilere dört ay verdi.

•   •Büyük çevrim içi platformlar şu şekilde: Alibaba-AliExpress; Amazon Mağazası, Apple Uygulama Mağazası, Booking.com, Facebook, Google Oyun, Google Haritalar; Google Alışveriş, Youtube, Instagram, LinkedIn, Pinterest, Snapchat, Tiktok, X (eski adıyla Twitter), Vikipedi, ve Zalando;
•    •Büyük çevrim içi arama motorları ise: Bing ve Google Arama.

Dünya çapında 4,3 milyar aktif kullanıcısı olan Google, DSA’dan en çok etkilenecek şirket olacak. Google’ın, dünyanın en popüler arama motoru ve küresel arama motoru pazar payının %92’sinden daha fazlasına sahip olan Google Arama; 2,9 milyar aktif kullanıcılı YouTube; 1,5 milyar aktif kullanıcılı Gmail gibi milyonlarca aktif kullanıcıya sahip çevrim içi platformlarının içerikleri için daha fazla sorumluluk alması gerekecek.

İfade Özgürlüğü Nasıl Etkilenecek?

Yasanın yürürlüğe girmesi ile AB’nin çevrim içi içerik düzenlemesi dönemini başlatmasının ifade özgürlüğü üzerindeki etkileri önemli bir tartışma konusu oluşturuyor. Tehlikelerden biri DSA'nın platformlara içeriği sansürleme konusunda çok fazla yetki vermesi ve bunun meşru tartışma ve muhalefeti bastırma riskini doğurmasında somutlaşıyor. Öte yandan böyle bir düzenleme kullanıcıları zararlı içerikten korumak için sıklıkla gerekli de olabiliyor. Kritik nokta DSA’nın hem lafzında hem de uygulamasında ifade özgürlüğü ile kamu güvenliği arasında adil bir denge kurmayı başarmasında saklı.

Sema Nur Yeniyıldız, İKV Uzman Yardımcısı