AB GÜNDEMİ: AB, Büyük Şirketler İçin İnsan Hakları ve Çevre Standartları Getiriyor

AB, Büyük Şirketler İçin İnsan Hakları ve Çevre Standartları Getiriyor

AB Konseyi ve Avrupa Parlamentosu, 14 Aralık 2023 tarihinde, AB'de ve küresel ölçekte çevre ve insan haklarının korunmasını geliştirmeyi amaçlayan Kurumsal Sürdürülebilirlik Özen Yükümlülüğü Yönergesi (CSDDD) üzerinde geçici bir anlaşmaya vardı. Bu yönerge, büyük şirketler için kendi faaliyetleri, iştiraklerinin faaliyetleri ve iş ortakları tarafından yürütülen faaliyetlerle ilgili olarak insan hakları ve çevre üzerindeki fiili ve potansiyel olumsuz etkilere ilişkin yükümlülükler getirecek. Avrupa Komisyonu, 23 Şubat 2022'de, küresel tedarik zincirlerinde şirketlerin çevresel ve sosyal haklara etkilerini düzenleyen bir yönerge taslağı yayımlamıştı. Bu taslak, şirketlerin kurumsal faaliyetlerinde çevresel ve sosyal sorumluluklarını belirlemeyi amaçlıyordu.

Bu düzenleme, AB'deki belirli ölçekteki şirketlere yönelik olarak, özen yükümlülüğünü şirket politikalarına entegre etme, faaliyetlerinin sosyal ve çevresel etkilerini belirleme, olası olumsuz sonuçları önleme ve azaltma, mevcut olumsuz etkileri giderme ve bunları raporlama gerekliliği getiriyor. Ayrıca, özen yükümlülüğünün, şirketlerin ve iştiraklerinin faaliyetlerinin yanı sıra değer zincirlerine de uygulanmasını öngörüyor. Anlaşmada yönergenin kapsamı yer alırken aynı zamanda uygunsuz şirket yükümlülükleri netleştirilmekte, cezalar ve yaptırımlar açık bir şekilde tanımlanmakta ve büyük şirketlerin uyması gereken haklar ve yasaklar listesini belirtmekte.

Yönergenin Kapsama Alanı ve Faydaları Neler?

AB yasa koyucuları, yönergenin 500'den fazla çalışana sahip ve dünya çapında 150 milyon avronun üzerinde net geliri olan büyük şirketleri kapsaması üzerinde anlaşmaya vardı. Bu ilke AB dışındaki şirketler için yönergenin yürürlüğe girmesinden üç yıl sonra AB'de 150 milyon avronun üzerinde gelir elde etmeleri hâlinde geçerli olacak. Komisyon, yönerge kapsamına giren AB dışındaki şirketlerin bir listesini gelecekte yayınlayacak. Yönergenin amacı, sürdürülebilir ve sorumlu kurumsal davranışı teşvik etmek ve insan hakları ile çevresel hususları şirketlerin faaliyetlerine ve kurumsal yönetişimine yerleştirmek. Yeni kurallar, işletmelerin Avrupa içindeki ve dışındaki değer zincirleri de dâhil olmak üzere eylemlerinin olumsuz etkilerini ele almalarını sağlayacak.

Yeni kurallar, vatandaşlar, şirketler ve gelişmekte olan ülkeler için önemli faydalar sağlayacak. Vatandaşlar için dikkat çeken faydalar arasında, işçi hakları dâhil olmak üzere insan haklarının korunması, gelecek nesiller için daha sağlıklı bir çevre bırakılması, iş yerlerinde daha güvenilir ortamlar sunulması, bilinçli seçimlere olanak tanıyan daha fazla şeffaflık ve mağdurların adalete daha iyi erişimi yer almakta.

Şirketlerin bu kurallar dahilinde elde edeceği kazançlar arasında, AB'de uyumlaştırılmış yasal çerçeve, yasal kesinlik ve eşit şartların yaratılması, daha fazla müşteri güveni ve çalışanların bağlılığı, şirketlerin olumsuz çevresel ve insan hakları etkileri konusunda daha fazla farkındalık, daha iyi risk yönetimi ve uyarlanabilirlik, yetenek, sürdürülebilirlik odaklı yatırımcılar ve kamu tedarikçileri için ilgi artışı, inovasyona olan ilginin artışı ve finansmana daha iyi erişim olacağı öngörülmekte.

Aynı zamanda, öngörülen faydalardan gelişmekte olan ülkelerin de yararlanabileceği şekilde planlar yapıldı. Bu faydalar arasında, çevre ve insan haklarında daha iyi bir koruma, sürdürülebilir yatırımlar, önemli sürdürülebilirlik konularında paydaş farkındalığının artması, sürdürülebilirlikle ilgili çalışmaların iyileştirilmesi, uluslararası standartların daha fazla benimsenmesi ve insanlar için iyileştirilmiş yaşam koşulları yer almakta.

Yönerge ile bağlantılı olarak, şirketlerin ve bu şirketlerin yöneticilerinin yükümlülükleri de arttı. Şirketin kendi faaliyetleri, iştirakleri ve değer zincirlerindeki olumsuz insan hakları ve çevresel etkilerin tespit edilmesi, sona erdirilmesi, önlenmesi, azaltılması ve muhasebeleştirilmesi, temel unsurlar arasında yer almakta. Bazı büyük şirketlerin iş stratejilerinin Paris Anlaşması doğrultusunda küresel ısınmanın 1,5°C ile sınırlandırılması ile uyumlu olmasını sağlamak için bir plana sahip olmaları gerekmekte. Şirket yöneticileri, sürdürülebilirlik ve iklim değişikliğinin azaltılması hedeflerine de katkıda bulunmaya teşvik ediliyor. Ayrıca yöneticiler şirketin menfaatine en uygun şekilde hareket etme görevlerini yerine getirirken, kararlarının insan hakları, iklim değişikliği ve çevresel sonuçlarını dikkate almaları beklenmekte.

Yeni Kurallar Nasıl Uygulanacak?

İşletmelerin durum tespiti prosedürlerini oluşturma ve işletme maliyetlerini ve gerekirse bir şirketin kendi faaliyetlerini ve değer zincirlerini durum tespiti yükümlülüğüne uyacak şekilde değiştirmeye yönelik harcamalar ve yatırımlar da dâhil olmak üzere geçiş maliyetlerini üstlenmesi gerekecek. Kurumsal sürdürülebilirlik durum tespitine ilişkin kurallar idari denetim ve hukuki sorumluluk yoluyla uygulanacak. İdari denetimde Üye Devletler, para cezaları ve uyum emirleri de dâhil olmak üzere etkili, orantılı ve caydırıcı yaptırımları değerlendirecek ve uygulayacak olan bir makam oluşturacak. Avrupa düzeyinde, Komisyon, koordineli bir yaklaşım sağlamak için ulusal kurumların temsilcilerini bir araya getirecek bir Avrupa Denetim Otoriteleri Ağı kuracak. Hukuki sorumluluk kapsamında ise Üye Devletler, mağdurların yeni tekliflerin yükümlülüklerine uyulmamasından kaynaklanan zararlar için tazminat almalarını sağlayacak.

AB’nin sürdürülebilir kurumsal davranışı ve sorumlu kurumsal yönetimi teşvik etme sebebi, sivil toplum temsilcileri, AB vatandaşları, işletmeler ve iş dünyası temsilcileri de dâhil olmak üzere geniş bir paydaş grubunun zorunlu önleyici tedbir kuralları için çağrıda bulunmasıyla başladı. Kamu danışmasına yanıt veren işletmelerin %70'i, AB'nin kurumsal sürdürülebilirlik özen yükümlülüğü konusunda harekete geçmesi gerektiği mesajını verdi. İş dünyası, sürdürülebilir ve adil bir ekonomi ve toplum yaratılmasında kilit bir rol oynamakta. Şirketlerin üçte biri, faaliyetlerinin insan hakları veya çevre üzerindeki olumsuz etkilerini ele almak için harekete geçme ve önlem alma ihtiyacını kabul etmektedir, ancak ilerleme yavaş ve düzensiz olduğu gözlemlenmekte. Tedarik zincirlerinin artan karmaşıklığı ve küresel yapısı, şirketlerin tedarikçilerin faaliyetleri hakkında güvenilir bilgi edinmesini zorlaştırmakta. Kurumsal, sürdürülebilirlikle ilgili durum tespiti yükümlülüklerine ilişkin ulusal kuralların dağınıklığı, iyi uygulamaların benimsenmesini daha da yavaşlatıyor.

Bir Sonraki Adım Ne?

Üzerinde mutabık kalınan yasa taslağının yürürlüğe girebilmesi için Hukuk İşleri Komitesi ve Avrupa Parlamentosunun yanı sıra Konsey tarafından da resmî olarak onaylanması gerekmekte. Kabul edildikten sonra, Üye Devletlerin Yönergeyi ulusal hukuka aktarmak ve ilgili metinleri Komisyona iletmek için iki yılları olacak. Son zamanlarda herkesin odaklandığı iklimle ilgili sorunların çözümü, daha iyi çalışma koşulları ve daha şeffaf yönetilen şirketlere bağlı olduğundan, gelecek nesiller için önemli bir adım olacak.

Kurumsal Sürdürülebilirlik Özen Yükümlülüğü Yönergesinin kabul edilmesi, büyük şirketlerin çevresel ve sosyal etkilerini değerlendirme ve iyileştirme konusunda önemli bir adım olarak dikkat çekiyor. Yeni kurallar, şirketlerin insan haklarına ve çevreye olan etkilerini azaltmalarını ve raporlamalarını sağlayarak daha adil ve sürdürülebilir bir ekonomi için temel bir adımı temsil ediyor. Hem vatandaşlar hem de işletmeler için ortak kazanımlar ve daha şeffaf bir iş dünyası oluşturma hedefi, gelecekteki adımların daha da belirginleşeceği bir yol haritası sunuyor.