AB GÜNDEMİ: Bulgaristan ve Romanya, “Hava ve Deniz Sınırları Açısından” Schengen Alanı’na Dâhil Oldu

Bulgaristan ve Romanya, “Hava ve Deniz Sınırları Açısından” Schengen Alanı’na Dâhil Oldu

İspanya AB Konseyi Dönem Başkanlığı’nın son gününde AB Konseyinde oy birliği ile alınan kararla, Bulgaristan ve Romanya Schengen Alanı’na katıldı. 2007 genişlemesi ile birlikte AB üyesi olan bu iki ülke, o tarihten bugüne dek Schengen Alanı üyesi olmak için de çalışmalarına devam ediyordu. Zaman içinde bu ülkelerin Schengen Alanı’na dâhil olmasına yönelik vetolar ve engeller azalsa da ilgili kararın AB Konseyinde oy birliği ile alınması gerekmesi nedeniyle süreç oldukça uzadı. Bu iki ülkenin serbest dolaşım alanına üyeliklerine en son, Hollanda’dan ve Avusturya’dan olumsuz yanıt gelmişti. 30 Aralık 2023 tarihli AB Konseyinde ise uzlaşıya varıldı ve Bulgaristan ve Romanya ile Schengen Alanı arasında 31 Mart 2024 itibariyle “hava ve deniz sınırlarında” sınır kontrollerinin kaldırılması kararı alındı.

Schengen Alanı Nedir?

Schengen Alanı, alana üye ülke vatandaşlarının ve üye ülkelerden birine giriş yapmış kişilerin, alan boyunca yaptıkları seyahatlerde sınır kontrolleri olmadan hareket ettiği bir serbest dolaşım bölgesidir.

Başlangıçta Avrupalı işçilerin özgürce seyahat etmeleri ve istedikleri Topluluk ülkesinde yerleşmeleri için yapılan düzenlemelerle sınırlı olan serbest seyahat, 1985 yılında Lüksemburg’un Schengen kasabasında imzalanan bir anlaşma ile Avrupa entegrasyonunun en gözle görülür ve önemli adımlarından birini teşkil etti. Bu anlaşmayla birlikte, anlaşmaya taraf ülkelerin arasındaki sınır kontrollerinin aşamalı olarak kaldırılması kararı alındı. 1990 yılında taraf ülkeler ayrıca bir sözleşme imzalayarak ilgili anlaşmanın uygulama esaslarını belirledi. 1995 yılında ise yedi ülkenin katılımı ile Schengen Alanı kuruldu ve uygulanmaya başlandı. Başlangıçta AB-dışı bir girişim olsa da zamanla Schengen, AB ile bütünleşti ve özdeşleşti. Anlaşmalara göre, mevcut durumda AB’nin hukuki çerçevesinin bir parçası olan Schengen Alanı’na, “hazır olan” her AB Üye Devletinin katılması bekleniyor. Avrupa Komisyonu bu durumu “hem bir hak hem de sorumluluk” olarak tanımlıyor.

Schengen Alanı ülkeleri, bazı hususlarda aynı prosedürleri ve kuralları uygulayarak sınır kontrolleri olmaksızın serbest dolaşım sistemini sürdürüyor. Dış sınırlarda uygulanacak süreçler ve vize politikaları, ülkeye giriş koşulları ve kalış süreleri, sınır ötesi polis iş birliği, suçluların iadesi gibi konularda daha güçlü ve hızlandırılmış bir hukuki iş birliği ve Schengen Bilgi Sistemi gibi konularda, Schengen Alanı ülkeleri ortak kuralları ve politikaları benimsiyor ve uyguluyorlar. Sistem, ülkelerin polis kontrolleri yapmalarına engel olmamakla beraber bu kontrollerin sistematik bir sınır kontrolü prosedürüne dönüşmesine izin vermiyor. Ülkeler yalnızca kamu güvenliğine yönelik ciddi bir tehdit varsa geçici olarak sınır kontrollerine yeniden başlama hakkına sahip ve bu kararlarını da hem diğer Schengen Alanı ülkelerine ve kamuoyuna hem de AB Konseyi, Avrupa Parlamentosu (AP) ve Avrupa Komisyonu gibi kurumlara bildirmekle yükümlü.

1995’te ilk yürürlüğe girip uygulanmaya başlandığı zaman Almanya, Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İspanya ve Portekiz’den oluşan Schengen Alanı zamanla genişledi. AB Üye Devletleri’nin yanında süreç içinde İzlanda, Lihtenştayn, Norveç ve İsviçre de Schengen Alanı’na dâhil oldu. Schengen Alanı’na katılan son ülke ise 1 Ocak 2023’te alana dâhil olan Hırvatistan olmuştu.

Bulgaristan ve Romanya’nın Schengen Alanı’na Katılımı

Bulgaristan ve Romanya, 2007’de AB üyesi olduktan sonra Schengen Alanı’na da dâhil olmak istedi ve bu yönde girişimlerde bulundu. Bu girişimlerde hem Avrupa Komisyonu hem de AP tarafından desteklenmesine rağmen iki ülkenin katılımlarında netice alınamadı. Bunun başlıca sebebi, ilgili kararın AB Konseyinde oy birliği esasıyla alınması gerekmesi ve oy birliğinin bir türlü sağlanamaması oldu.

Almanya, Belçika, Finlandiya, Fransa, Hollanda ve İsveç, 2011 yılında Bulgaristan ve Romanya’nın organize suçlar, yolsuzluk ve yargı alanındaki eksikliklerine vurgu yaparak iki ülkenin Schengen Alanı’na dâhil olmasının önüne set çekti. Her ne kadar AB kurumlarının desteğini almış olsalar da vetolar devam ettiği süre boyunca iki ülke de Schengen Alanı’na katılamadı. Suriye İç Savaşı’nın patlak vermesi ve ardından yaşanan göç krizi de Schengen Alanı’nın ve AB politikalarının daha güvenlikçi bir yaklaşımla ele alınmasıyla sonuçlandı. COVID-19 salgını ise tüm dünyada seyahatin kısıtlandığı bir dönem olarak, serbest dolaşıma yönelik çabaların yavaşlamasına ve hatta durmasına yol açtı.

COVID-19 salgınının etkisini kaybetmesi ve Bulgaristan ve Romanya’nın yolsuzluk, yargı reformları ve organize suçlar konularında kaydetmiş oldukları ilerlemeler ile “Schengen genişlemesi” tekrar gündeme geldi. 2023 yılındaki görüşmelerde, Almanya ve Fransa’nın daha önceden koymuş oldukları vetoları çektikleri görüldü. Bununla birlikte Avusturya’nın her iki ülke için; Hollanda’nın ise Bulgaristan için olumsuz tutumunu sürdürdüğüne şahit olundu. Avusturya’nın itirazına “Balkan rotası”nı kullanan ve sınır kontrollerinin kalkması ile sayılarının artması muhtemel düzensiz göçmenler meselesi temel teşkil ederken, Hollanda’nın itirazının ana temasını her iki ülkede de yargı ve organize suçlarla mücadele konularında atılan adımların yetersizliği iddiası oluşturuyordu.

Avrupa Komisyonu, Bulgaristan ve Romanya’nın 2007’de AB üyelikleri sonrasında geçici olarak kurulan ve yargı reformu ve yolsuzluklara karşı atılan adımları izleyip raporlayan İş Birliği ve Doğrulama Mekanizması’nın (Cooperation and Verification Mechanism) görevinin, her iki ülkenin de yükümlülüklerini yeterli düzeyde yerine getirdiğini belirterek, 15 Eylül 2023 itibariyle sonlandığını açıkladı. Bu, Bulgaristan ve Romanya’nın ilgili meselede belirli ve önemli bir mesafe kaydettiğinin üst perdeden bir ifadesi olarak değerlendirildi.

Çekinceleri devam etmekle beraber Avusturya, geçtiğimiz aralık ayında tavrını yumuşattı ve iki ülkenin de “şimdilik hava sınırları” için Schengen’e dâhil olmasına olur verdi. Bu gelişmelerin ardından, 30 Aralık 2023 tarihinde Bulgaristan ve Romanya’nın Schengen Alanı’na katılmaları kararı, AB Konseyinde oy birliği ile kabul edildi. Varılan uzlaşı ile Bulgaristan ve Romanya ve Schengen ülkeleri arasında, 31 Mart 2024 tarihiyle birlikte “hava ve deniz sınırları için” sınır kontrolleri olmaksızın seyahat mümkün hâle gelecek. Kara sınırlarındaki kontrollerin kaldırılması konusu 2024 yılında müzakere edilmeye devam edecek ve karar yine AB Konseyinden çıkacak. Konuya ilişkin yapılan açıklamada Avrupa Komisyonu, AB’nin dış sınırlarını korumalarından kaynaklı olarak Bulgaristan ve Romanya’ya mali ve teknik desteğin devam edeceğinin altını çizdi.

10 yılı aşkın bir süredir devam eden Bulgaristan ve Romanya’nın Schengen Alanı’na dâhil olma çabalarının -şu an için kısmen de olsa- olumlu sonuçlanmasının ardından Schengen, 4,5 milyon kilometrekarelik bir alana ve 450 milyon kişiye ulaştı. Schengen, dünyanın en geniş serbest dolaşım alanı ve hiç şüphesiz, Avrupa entegrasyonun da en kritik ve insan hayatına en çok dokunan kazanımlarından biri olarak hem henüz Schengen Alanı’na katılmamış olan AB üye ülkelerini hem de aday ve potansiyel ülkeleri cezbediyor. Bulgaristan ve Romanya için de bir sonraki önemli adım, kara sınırlarındaki kontrollerin kaldırılmasını sağlamak olacak.