KÜRESEL GÜNDEM: Çok Uluslu Şirketlerin Vergilendirilmesinde Yeni Dönem: Asgari Kurumlar Vergisi

Küresel GSYİH'in %90'ından fazlasını temsil eden 140’a yakın devlet, 8 Ekim 2021 tarihinde, “Küresel Asgari Kurumlar Vergisi” olarak anılacak ve çok uluslu şirketler için %15 küresel asgari vergi oranı getirecek olan OECD planını kabul etti. Küreselleşmenin ve dijitalleşmenin ekonomiler üzerindeki etkilerini dikkate alarak hazırlanan Kurumlar Vergisi, çok uluslu şirketlerin “vergi cennetlerinde” kâr elde etmenin sağladığı avantajları ortadan kaldırarak bu şirketlerin yabancı yatırım akışlarını yeniden şekillendirmesini gerektirecek.

OECD’ye göre hâlihazırda çok uluslu şirketlerin kârlarının yaklaşık %36'sının %15'in altında vergilendirildiği tahmin edilirken, Kurumlar Vergisi’nin yürürlüğe girmesinden sonra bu oranın %7’ye ineceği öngörülüyor. Kurumlar Vergisi’nin planlandığı gibi uygulanması hâlinde yıllık küresel vergi gelirinin %9, yani 220 milyar dolar kadar artması bekleniyor.

Ocak 2024 itibariyle aralarında AB, İngiltere, Norveç, Avustralya, Güney Kore, Japonya ve Kanada gibi aktörün bulunduğu 36 büyük ekonomik güç, Kurumlar Vergisi’ni yürürlüğe koydu. Önümüzdeki dönemde bu sayının artması beklenirken 2021’de bu düzenlemeye destek veren ABD ve Çin henüz kayda değer bir adım atmadı.

Küresel Asgari Kurumlar Vergisi Uygulaması Ne Getiriyor?

Yıllık geliri 750 milyon avro ve üzerinde olan çok uluslu şirketlerin faaliyet gösterdikleri ülkelerdeki elde ettikleri gelirlerine asgari düzeyde bir vergilendirme getirecek olan Küresel Asgari Kurumlar Vergisi, bu şirketlerin düşük vergilendirme veya hiç vergilendirme yapılmayan ülkelerdeki şubelerinin en az %15 oranında vergilendirilmesinin önünü açıyor. Daha önce kurumlar vergisi oranı %5,5 olan İrlanda, Lüksemburg, Hollanda, İsviçre ve Barbados da dâhil olmak üzere, uzun zamandır çok uluslu şirketler tarafından “cennet” olarak görülen birçok ülke bu uygulamaya katılacak.

Yeni kuralların kapsadığı üç vergi düzenlemesi doğrultusunda:

• • Çok uluslu ek vergi (multinational top-up tax): Efektif kurumlar vergisi %15’in atlında kalan çok uluslu şirketlerin ana kuruluşun bulunduğu ülkeye aradaki farkı ödemesi,
• • Yerel ilave vergi (domestic top-up tax): Çok uluslu şirketin faaliyet gösterdiği üçüncü ülkenin yasal bir düzenleme kapsamında yerel ilave vergi getirmesi durumunda, efektif kurumlar vergisi %15’in altında kalan şirketlerin aradaki farkı ilgili üçüncü ülkeye ödemesi,
• • Az vergilendirilmiş ödeme kuralı (undertaxed payment rule): Çok uluslu şirketlerin faaliyet gösterdiği üçüncü ülkede mevzuat ve uygulama eksikliklerinden dolayı çok uluslu ek vergi veya yerel ilave vergiye tabi tutulmaması durumunda, bu şirketlerin her hangi başka bir ülkedeki iştirak veya şubesinin vergilendirilmesi gerekecek.

AB Özelinde Asgari Kurumlar Vergisi

AB uzun bir süredir yasal düzenlemeler veya davalar yoluyla çok uluslu şirketlerin vergilendirilmesine yönelik bir mücadele veriyordu. Ancak İrlanda, Hollanda ve Belçika gibi bazı üye ülkeler, yüksek kâr elde eden şirketlerin hem vergiden hem de denetimden kaçmasına izin vermeye devam etti. Özellikle 2008 krizinden sonra AB içindeki ekonomik eşitsizlikler derinleşirken, yasal boşluklardan dolayı milyarlarca avro vergi ekonomi içerisinde kalamadı. Bu doğrultuda AB, OECD çatısı altında 8 Ekim 2021 tarihinde anlaşmaya varılan planı bir fırsat olarak gördü ve kısa bir süre sonra Avrupa Komisyonu, 22 Aralık 2021 tarihinde uluslararası kurumlar vergisi çerçevesine “adalet, şeffaflık ve istikrar” getirme hedefi doğrultusunda Küresel Asgari Kurumlar Vergisi’nin iç hukuka aktarılmasını sağlamak için bir yönerge yayımladı. Aylarca süren müzakerelerin ardından, -Macaristan ve Polonya’nın ikna edilmesiyle beraber- AB Konseyi, 12 Aralık 2022 tarihinde ilgili yönerge üzerinde anlaşmaya vardı. 1 Ocak 2024 tarihinde ise ilgili konuya ilişkin kurallar yürürlüğe girdi.

Sonuç ve Değerlendirme

1980’li yıllarda ivme kazanan küreselleşme olgusu sermaye hareketlerinin giderek serbestleşmesinin önünü açmış, vergilendirme oranları bir rekabet unsuru hâline gelmiş ve bu durum “vergi cenneti” olarak nitelendirilen ülkelerin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştı. 2008 küresel ekonomik krizi sonrası krizden kurtulmaya çalışan birçok devletin kemer sıkma politikaları uygulamaya başlaması, çok uluslu şirketlerin faaliyetlerini ve yatırımlarını bahsi geçen vergi cenneti ülkelere daha fazla kaydırmasına neden olmuştu. Bu duruma direnç gösteren “ulus devletler”, yıllarca süren tartışmaların ardından ilk defa küresel anlamda bir anlaşmaya vararak çok uluslu şirketler için %15 küresel asgari vergi oranı getirmeyi kabul etti. Nihayetinde Küresel Asgari Kurumlar Vergisi, 1 Ocak 2024 itibarıyla AB, İngiltere, Norveç, Avustralya, Güney Kore, Japonya ve Kanada’da gibi büyük ekonomilerde yürürlüğe girdi. Ancak altını çizmek gerekir ki Kurumlar Vergisi oldukça önemli bir adım olmakla beraber belirlenen hedeflere ulaşılması için ABD ve Çin gibi ekonomik devlerin de ilgili düzenlemeleri ulusal hukuklarına aktarması gerekiyor.

Ahmet Emre Usta, İKV Uzmanı