AB GÜNDEMİ: Tek Pazar’ı Güçlendirmek: Tek Pazar Acil Durumu Aracı ve Tek Pazar ve Rekabet Edebilirlik Raporu

Tek Pazar’ı Güçlendirmek: Tek Pazar Acil Durumu Aracı ve Tek Pazar ve Rekabet Edebilirlik Raporu

Ekonomik krizin derinleştiği bir ortamda, AP ve AB Konseyi, 1 Şubat 2024 tarihinde Tek Pazar Acil Durumu Aracı üzerinde anlaşmaya varırken; Komisyon 14 Şubat 2024 tarihinde Tek Pazar ve Rekabet Edebilirlik Raporu’nu yayımladı. Tek Pazar Acil Durumu Aracı kriz protokolleri, kriz iletişimi, eğitim ve simülasyonların hazırlanması ile Tek Pazar’daki aksaklıklar için erken uyarı sisteminin kurulması; stratejik öneme sahip mal ve hizmetlerin tedarik zincirlerinin izlenmesi, stratejik öneme sahip malların rezervlerinin oluşturulması ve stratejik öneme sahip mal veya hizmetlerin kamu tarafından satın alınmasının kolaylaştırılması ve kriz anında malların, hizmetlerin ve insanların serbest dolaşımına getirilen kısıtlamaları askıya alınması gibi önlemleri içeriyor. 2024 Tek Pazar ve Rekabet Edebilirlik Raporu ise mevcut durumda Tek Pazar’ın güçlü ve zayıf yönlerini gözler önüne seriyor. Bu bağlamda; risk sermayesi yatırımlarında ve Ar-Ge harcamalarında GSYİH’in payı, ev dışı tüketiciler için elektrik fiyatları ve 15 yaşındaki çocuklar için ortalama sınav puanları, Tek Pazar’da geriye gidilen konular olarak karşımıza çıkıyor. 

COVID-19 salgını ve Rusya-Ukrayna savaşı gibi son dönemlerde yaşanan çoklu krizler, Avrupa entegrasyonunun en önemli başarı hikâyelerinden biri olan Tek Pazar’ın zayıflıklarını gözler önüne serdi. Bu süreçte Tek Pazar’ın bütünlüğünü korumayı ve AB sanayisini güçlendirmeyi amaçlayan Komisyon, krizlere daha hazır, daha rekabetçi ve sürdürülebilir bir Tek Pazar inşa etmeye yönelik birçok önemli adım attı. AP ve AB Konseyinin 1 Şubat 2024 tarihinde üzerinde anlaşmaya vardığı “Tek Pazar Acil Durumu Aracı” (Single Market Emergency Instrument) bu adımların en son halkasını oluştururken; 14 Şubat 2024 tarihinde yayımlanan “Tek Pazar ve Rekabet Edebilirlik Raporu”, AB’nin aldığı önlemlerin ne kadar etkili olduğunun genel bir çerçevesini ortaya koyuyor.

Tek Pazar Acil Durumu Aracı

Komisyon, 19 Eylül 2022 tarihinde, gelecekte Tek Pazar’ı etkileyebilecek potansiyel krizleri tespit etme, bu olası krizlere hazırlanma ve mücadele etme amacı ile Tek Pazar Acil Durum Aracı’nın kurulmasına yönelik bir Tüzük teklifi yayımlamıştı. AP ve AB Konseyi, 1 Şubat 2024 tarihinde, ilgili Tüzük teklifi üzerinde geçici bir anlaşmaya vardı. AB kurumları, Tek Pazar Acil Durum Aracı’nın COVID-19 ve Rusya-Ukrayna savaşı gibi son yıllarda Tek Pazar’ı doğrudan etkileyen krizlerden çıkarılan dersler üzerine inşa edildiğini ileri sürüyor.

Tek Pazar Acil Durum Aracı, Tek Pazar’ın işleyişine yönelik farklı risk seviyeleri için kapsamlı bir yeni yönetişim mimarisi oluşturmayı amaçlıyor. Bu doğrultuda Araç, “acil durum planlaması” (contingency planning), “Tek Pazar teyakkuzu” (Single Market vigilance) ve “Tek Pazar acil durumu” (Single Market emergency) gibi kriz durumlarına karşı uygun koordinasyon mekanizmaları geliştirmeyi içeriyor:

• •Acil Durum Planlaması Mekanizması: Acil durum planlaması mekanizmasının kriz olmadığı ve Tek Pazar’ın normal bir şekilde işlediği durumlarda geçerli olması bekleniyor. Kriz protokolleri, kriz iletişimi, eğitim ve simülasyonların hazırlanması ile Tek Pazar’daki aksaklıklar için erken uyarı sisteminin kurulması bu çerçevenin öngördüğü eylemler olarak karşımıza çıkıyor.
• •Tek Pazar Teyakkuz Mekanizması: Tek Pazar’da önlem alınması gerektiğinde bir Komisyon kararı ile uygulanabilecek Tek Pazar teyakkuz mekanizması, stratejik öneme sahip mal ve hizmetlerin tedarik zincirlerinin izlenmesi, stratejik öneme sahip malların rezervlerinin oluşturulması ve stratejik öneme sahip mal veya hizmetlerin kamu tarafından satın alınmasının kolaylaştırılmasını içeriyor.
• •Tek Pazar Acil Durum Mekanizması: Tek Pazar acil durum mekanizmasının, Tek Pazar üzerinde geniş ve kapsamlı etkisi olan bir kriz durumunda, Konsey kararı ile etkinleştirilmesi öngörülüyor. Bu kapsamda ilgili mekanizma, kriz anında malların, hizmetlerin ve insanların serbest dolaşımına getirilen kısıtlamaları askıya alma; Üye Devletlerin yeni kısıtlamaları mümkün olan en kısa sürede bildirmelerini sağlama ile malların bulunabilirliğini, tedariğini ve stratejik rezervlerin koordineli dağıtımını kolaylaştırma gibi önlemler içeriyor.

Bunların yanı sıra, Tek Pazar Acil Durum Aracı kapsamında Komisyon, olası krizleri öngermek ve bunlara hazırlanmak için çeşitli simülasyonlar geliştirecek ve ekonomik aktörler gönüllü olarak kriz protokolleri ve simülasyonlar geliştirmeye teşvik edilecek. Bir krizin kritik malların ve hizmetlerin tedarik edilmesini tehdit etmesi hâlinde, son çare olarak belirli tedbirler alınabilecek. Bu doğrultuda Komisyon, şirketlerden belirli ürünlerin stok seviyesi gibi verilerini paylaşmalarını talep edebilecek ve öncelikli kritik mal veya hizmetlerin satın alınması için taleplerde bulunabilecek. Son olarak kriz anında Komisyona yardımcı olmak ve tavsiyelerde bulunmak üzere bir “Tek Pazar Acil Durum Kurulu” oluşturulacak. Kurulda, Komisyon ve üye devlet temsilcilerinin yanı sıra bir AP üyesi gözlemci olarak yer alacak.

2024 Tek Pazar ve Rekabet Edebilirlik Raporu

Komisyon, 14 Şubat 2024 tarihinde, 2024 Tek Pazar ve Rekabet Edebilirlik Raporu’nu yayımladı. 16 Mart 2023 tarihinde yayımlanan “AB'nin Uzun Vadeli Rekabet Gücü” başlıklı tebliğde, Tek Pazar için “Tek Pazar’ın işleyişi”, “özel sermayeye erişim”, “kamu yatırımları ve altyapı”, “araştırma ve inovasyon”, “enerji”, “döngüsellik”, “dijitalleşme”, “eğitim ve beceriler” ile “ticaret ve açık stratejik özerklik” başlıkları altında dokuz rekabet edebilirlik faktörü belirenmiş ve bu konulardaki gelişmelerin izlenmesi için bir dizi “temel performans göstergesi” (TPG) oluşturulmuştu. Raporun hazırlandığı süreçte, Tek Pazar’ın rekabet edebilirliğinin değerlendirilmesi için Tablo 1’de verilen temel performans göstergeleri takip edildi ve elde bulunan veriler neticesinde incelendi. Rapor kapsamında yapılan inceleme sonucunda, Tek Pazar’daki sekiz temel performans göstergesinin iyileştiği, dört tanesinin geriye gittiği, üç tanesinin istikralı olduğu ve iki tanesinde yeni veri bulunmadığı tespit edildi.

Tablo 1: Temel Performans Göstergeleri Kapsamında Tek Pazar’ın Durumu

Kaynak: Avrupa Komisyonu

Nihayetinde Raporda, Tek Pazar’ın ve doğal olarak AB’nin rekabet gücünün korunması ve arttırılması için atılması gereken adımlar:

• •Avrupa'da iş kurma ve girişimciliği kolaylaştırmaya yönelik olan kuralların uygulanmasının iyileştirmesi ve basitleştirmesi;
• •Karbondan arındırılmış enerji geçişine ve bu konudaki altyapı çalışmalarına yatırım yapılması yoluyla enerji maliyetlerinin düşürülmesine yönelik çabaların hızlandırması;
• •Başta risk ve girişim sermayesi olmak üzere özel finansmana erişimi kolaylaştırmak ve Avrupa'daki şirketlerin ölçeklerini büyütmelerine yardımcı olmak için bir Sermaye Piyasaları Birliği'nin kurulması;
• •Yeni Nesil AB (NextGenerationEU) ve REPowerEU kapsamında belirlenen öncelikli alanlarda kamu yatırımlarının devam ettirilmesi, AB fonlarının zamanında uygulanması ve Avrupa için Stratejik Teknolojiler Platformu (STEP) kapsamındaki stratejik teknoloji alanlarına yapılan yatırımların artırılması;
• •Ar-Ge çalışmalarına daha fazla öncelik verilmesi ve bu araştırmaların pratik iş uygulamalarına dönüştürülmesi;
• •AB’nin adil ve serbest ticareti teşvik etmesi ve gerektiğinde Tek Pazar’ı korumak için ticaret savunma araçlarını kullanması olarak belirlendi.

Sonuç ve Değerlendirme

AB’nin son yıllarda karşı karşıya kaldığı meydan okumalar, Tek Pazar’ın zayıf yönlerini ve eksikliklerini gözler önüne serdi. Bu bağlamda Tek Pazar Acil Durumu Aracı, gelecekteki olası krizlere karşı şimdiden Tek Pazar’ın daha dayanıklı olmasını sağlayacak önlemleri içerirken; 2024 Tek Pazar ve Rekabet Edebilirlik Raporu mevcut durumda Tek Pazar’ın güçlü ve zayıf yönlerini gözler önüne seriyor. Altını çizmek gerekir ki, 2008 küresel ekonomik krizinden beri AB’nin dünya ekonomisindeki gerileyişi devam ediyor. Nitekim AB, 2008 yılında dünya ekonomisinin %25’ini oluştururken bu oran 2022 yılında %17’ye kadar geriledi. Bu bağlamda Tek Pazar’ın zayıflıklarının ortadan kaldırması, aynı zamanda AB’nin dünya ekonomisindeki konumunu güçlendirme amacını taşıyor.

Ahmet Emre Usta, İKV Uzmanı