AB GÜNDEMİ: AB’nin Ukrayna’ya Desteğinde Yeni Aşama: Dondurulmuş Rus Varlıkları Ukrayna’ya Veriliyor

AB’nin Ukrayna’ya Desteğinde Yeni Aşama: Dondurulmuş Rus Varlıkları Ukrayna’ya Veriliyor

Ukrayna-Rusya savaşının en başından beri Ukrayna’yı destekleyen AB, dondurulmuş Rus varlıklarının Ukrayna’ya yardım için kullanılması konusunda anlaşmaya vardı. İlk günden beri çeşitli yaptırımlar uygulamaya aralıksız devam eden Birlik, bu kararla beraber Rusya’nın dikkatini çekmeyi başardı. Rusya bu kararın karşılıksız kalmayacağını belirtti. AB ise aldığı bu kararla Rusya’nın var olan gücünü zayıflatmayı amaçlıyor. 

AB, Rusya’nın işgali ile Ukrayna-Rusya savaşının başladığı 24 Şubat 2022 tarihinden bu yana Ukrayna’nın yanında olduğunu gösteriyor. Nitekim AB tarafından Ukrayna’ya verilen destek zamanla giderek arttı. Verilen desteğin önemli bir parçası da daha önce eşi benzeri görülmemiş yaptırımlar olarak karşımıza çıkıyor. Yaptırımlar arasında bireysel, ekonomik, diplomatik yaptırımlar ile vize önlemleri yer alıyor. Ekonomik yaptırımların amacının, Rusya’yı eylemlerinden ötürü bir nevi cezalandırma ve Rusya’nın saldırganlığını sürdürmesini engelleme olduğu anlaşılıyor. Bireysel yaptırımlar ise Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü, egemenliğini ve bağımsızlığını baltalayan eylemleri desteklemekten, finanse etmekten veya uygulamaktan sorumlu kişileri veya bu tür eylemlerden çıkar sağlayanları hedef alıyor. AB ayrıca, Rusya’ya askerî destek vermeleri nedeniyle Belarus, İran ve Kuzey Kore’ye karşı da yaptırımlar uyguluyor. Bütün bunların yanı sıra AB, Rusya’da insan hakları durumunun giderek kötüleşmesi ve özellikle Aleksey Navalni’nin ölümü nedeniyle, çeşitli kişi ve kurumlara da yaptırımlar uygulama kararı aldı.

Rusya’nın İnsan Hakları İhlalleri

AB, Rusya-Ukrayna savaşındaki insan hakları ihlallerinin kötüleşmesinden endişe duyuyor. Bununla beraber AB, Rusya iç siyasetindeki kısıtlayıcı düzenlemelerin önemli ölçüde genişlemesini, sivil toplum ve insan hakları savunucularına yönelik sistematik ve yoğunlaşan baskıyı ve bağımsız medyaya, bireysel gazetecilere ve medya çalışanlarına, siyasi muhalefet üyelerine ve Rusya genelinde ve ülke dışında faaliyet gösteren diğer eleştirel seslere yönelik baskıyı şiddetle kınıyor.

21-22 Mart 2024 tarihinde gerçekleşen AB Konseyinde AB liderleri, Rusya’daki tüm siyasi tutukluların derhal ve koşulsuz serbest bırakılması ve ülkenin siyasi muhalefetine yönelik zulmün sona erdirilmesi çağrısında bulundu. Ayrıca Aleksey Navalni’nin ölümüyle ilgili bağımsız ve şeffaf bir uluslararası soruşturma yapılması çağrısında bulunularak, Navalni’nin ölümünün nihai sorumluluğun Rus yetkililere ait olduğu belirtildi.

AB’nin Rusya’nın İnsan Hakları İhlallerine Yönelik Yaptırımları Neler?

AB’nin yaptırımları, insan hakları ihlalleri, sivil toplum ve demokratik muhalefetin bastırılması ve Rusya’da demokrasi ve hukukun üstünlüğünün zayıflatılmasından sorumlu olan kişi ve kurumları hedef alıyor. Yaptırımlar, seyahat yasakları, bireyler ve kuruluşlar için varlık dondurma ve fon veya ekonomik kaynak sağlamama gibi unsurları içeriyor.

AB’nin yaptırımları Rusya’da insan hakları ihlalleri gerçekleştiren kişilere ve kuruluşlara mali, teknik veya maddi destek sağlayan veya başka bir şekilde bu ihlallere karışan veya bunlarla ilişkili olan kişileri de içine alıyor. Dahası, iç baskı için kullanılabilecek ekipmanların yanı sıra, öncelikle bilgi güvenliği ve telekomünikasyonun izlenmesi veya engellenmesi için kullanılmak üzere tasarlanmış ekipman, teknoloji veya yazılımların ihracatına ilişkin ticaret kısıtlamaları da getiriyor.

Rusya’nın Ukrayna’ya Askerî Saldırıları

AB tarafından Rusya’ya Mart 2014’ten bu yana, Kırım’ın yasadışı ilhakı (2014), Ukrayna’nın tam ölçekli işgali (2022) ve Ukrayna’nın Donetsk, Luhansk, Zaporizhia ve Herson bölgelerinin yasadışı ilhakına (2022) cevaben kademeli olarak kısıtlayıcı önlemler alındı. Önlemler, Rusya’nın ekonomik gücünü zayıflatmayı, Rusya’yı kritik teknolojilerden ve pazarlardan mahrum bırakmayı ve savaşı sürdürme yeteneğini önemli ölçüde kısıtlamayı amaçladı. AB ayrıca, Ukrayna’ya karşı askerî saldırganlıkta Rusya’ya destek vermeleri nedeniyle Belarus, İran ve Kuzey Kore’ye karşı da yaptırımlar uyguladı.

AB’nin Rusya’nın Ukrayna’ya Askerî Saldırılarına Yönelik Yaptırımları Neler?

AB’nin Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü, egemenliğini ve bağımsızlığını zedeleyen veya tehdit eden eylemlere ilişkin kısıtlayıcı tedbirleri toplam 2300’den fazla kişi ve kuruluşu hedef alıyor. Bireysel yaptırımlar; Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, bakanlar, yöneticiler ve yerel siyasetçiler, Rusya’nın ulusal yasama organı (Russian State Duma) üyeleri, iş insanları, oligarklar ve propagandacılar, Milli Güvenlik Konseyi üyeleri ve üst düzey yetkililer ve askerî personele yönelik.

Yaptırım uygulanan kuruluşlar arasında; siyasi partiler ve Wagner grubu da dâhil olmak üzere silahlı kuvvetler ve paramiliter gruplar, bankalar ve finans kuruluşları, propaganda ve dezenformasyondan sorumlu medya kuruluşları, askerî ve savunma sektörlerindeki şirketler, enerji sektöründeki şirketler, havacılık, gemi inşa ve makine inşa sektörlerindeki şirketler, bilişim teknolojileri, telekomünikasyon ve sigorta sektörlerindeki şirketler, yaptırımların aşılmasına karışan şirketler, dünyanın en büyük elmas madenciliği şirketi olan PJSC Alrosa, “Tüm Rusya Halk Cephesi” Hareketi yer alıyor.

Kısıtlayıcı önlemler seyahat yasağı, varlıkların dondurulması ve fonların kullanılamamasını kapsıyor.

Diğer Yaptırımlar

Ekonomik: Ekonomik yaptırımlar, Rusya’nın finans, ticaret, enerji, ulaşım, teknoloji ve savunma sektörlerinin yanı sıra Rusya’ya veya Rus vatandaşlarına sağlanan hizmetleri de hedef alıyor. Ayrıca yaptırımlar, Rusya ile iş birliği yapan Belarus’u ve insansız hava araçlarının üretimi ve tedariki nedeniyle İran’ı da kapsıyor.

Finansal: Finans sektöründeki yaptırımlar arasında 10 Rus bankasına SWIFT yasağı ile Rusya’nın AB sermaye ve finans piyasalarına erişiminin kısıtlanması yer alıyor.

Enerji: Enerji sektöründeki yaptırımlar, Rus petrol ve petrol ürünlerinin deniz yoluyla taşınmasıyla ilgili bir fiyat sınırlaması ve diğer bazı yasakları içeriyor.

Ulaşım: Ulaştırma sektöründeki yaptırımlar arasında AB hava sahasının tüm Rus uçaklarına ve AB limanlarının Rus gemilerine kapatılması gibi yasaklar bulunuyor.

Savunma ve Teknoloji: Savunma ve teknoloji sektörlerindeki yaptırımlar arasında Rusya’ya bazı ürünlerin ihracatının yasaklanması yer alıyor. Bunlardan bazıları askerî amaçlı çift kullanımlı mallar ve teknoloji, İHA üretimi için drone motorları ve bileşenleri ile silahlar ve sivil ateşli silahlar ve bunların bileşenleri olarak karşımıza çıkıyor.

Hammadde ve Diğer Malların Ticareti: Ticaret sektöründeki yaptırımlar arasında Rusya’ya lüks malların ihracatının yasaklanması, potasyum klorür ithalatına kota konulması ve Rusya’dan bazı malların ithalatı yasaklanıyor.

Hizmetler: Rus vatandaşlarına muhasebe, denetim, defter tutma ve vergi danışmanlığı, mimarlık ve mühendislik, bilişim teknolojileri danışmanlığı ve hukuki danışmanlık, reklamcılık, pazar araştırması ve kamuoyu yoklaması gibi hizmetlerin yasaklamasını amaçlanıyor.

Dondurulmuş Varlıklardan Elde Edilen Kârın Ukrayna’ya Yardım Amacıyla Kullanılması

Batı ülkeleri, Moskova’nın Şubat 2022’de Ukrayna’ya saldırmasının ardından yaklaşık 300 milyar dolar değerindeki Rus varlığını bloke etti. Bunu takiben, Temmuz 2024’te düzenlenen G7 zirvesinde, üye ülkeler ve AB, dondurulmuş Rus varlıklarından elde edilen faizi, Ukrayna’ya Moskova’nın işgaline karşı savunmasını desteklemek için 50 milyar dolarlık bir krediyi desteklemek üzere kullanmayı kabul etti. Rusya ise buna karşı yasal bir işlem başlatacağını belirtti.

AB Konseyi, 21 Mayıs 2024 tarihinde, AB’nin Rusya’ya uyguladığı yaptırımların uygulanmasından kaynaklanan beklenmedik ve olağanüstü gelirlerin Ukrayna’ya destek için kullanılmasını onayladı. Dondurulmuş Rus varlıklarının yarattığı beklenmedik net kârlar, Ukrayna’nın silahlı kuvvetlerini, savunma sanayisini ve yeniden inşasını desteklemek için kullanılacak. Fonlar, Avrupa Barış Aracı ve diğer AB programları aracılığıyla yönlendiriliyor. AB, 26 Temmuz 2024’te, dondurulmuş Rus varlıklarından elde edilen 1,5 milyar avroluk ilk ödemeyi gerçekleştirdi.

Mali yardımın %90’ı, ülkenin doğudaki işgalci birliklerin ilerlemesini püskürtmek için acilen ihtiyaç duyduğu daha fazla silah, mühimmat ve hava savunma sistemi satın almasına yardımcı olacak. Geriye kalan %10, özellikle Rus saldırıları tarafından ağır hasar gören enerji altyapısı olmak üzere yeniden yapılanma çabalarına katkıda bulunacak.

Brüksel, Ukrayna’nın elektrik şebekesinin yaygın şekilde tahrip edilmesinin, kış ayı geldiğinde insani bir krize ve yeni bir göç dalgasına yol açabileceğinden endişe ediyor ve bunu önlemek istiyor. Dolayısıyla, dondurulmuş Rus varlıklarının kullanılması bir yandan AB’nin göç konusunda yaşanabilecek sıkıntıları önlemesi için bir araç görevi görmesi de bekleniyor.

Sonuç ve Değerlendirme

Ukrayna-Rusya savaşının en başından beri Ukrayna’nın yanında olmayı seçti ve Ukrayna’nın bağımsızlığı için tam destek vermeye devam ediyor. Rusya’nın askerî ve ekonomik gücünü zayıflatmak isteyen AB, yaptırımlar aracılığıyla bu hedefe ulaşmak istiyor. Hemen hemen her alanda detaylı bir şekilde yaptırımlar uygulanmaya devam ediyor. Bu yaptırımların başını ekonomik ve askerî yaptırımlar çekiyor. Ancak AB, her ne kadar yaptırım sayısını ve gücünü artırsa da tam olarak Rusya’yı engelleyebilmiş değil.

Rusya’ya karşı yaptırımların haricinde de AB, Ukrayna’ya hem ekonomik hem askerî alanda yardım sağlıyor. Bu yardımların amacı ise Ukrayna’nın Rusya karşısında güçlenmesi ve içinde bulunduğu savaş koşullarından en hasarsız bir şekilde çıkması. Ekonomik yardıma fazlasıyla ihtiyaç duyan Ukrayna için AB, dondurulmuş Rus varlıkların kullanılması kararına vardı. Dondurulmuş Rus varlıklarından elde edilen bu paranın Ukrayna’nın ekonomik, askerî ve altyapı gibi her türlü ihtiyacını karşılamada kullanılması planlanıyor. Büyük ölçüde ihtiyaçlar karşılanabilirse hem AB hem Ukrayna için büyük bir başarı söz konusu olabilir. AB en başından beri hedeflediği gibi savaşı durdurabilir ve AB’yi bekleyen daha büyük göç dalgalarından ve diğer olası problemlerden uzak tutabilir. Ukrayna ise savaştan olabildiğince az hasarla çıkabilir.