AB GÜNDEMİ: AB’nin Yoğun Vize Gündemi: Schengen’de Yeni Kurallar, Macaristan Ulusal Kart Uygulaması ve Ermenistan Vize Serbestisi Diyaloğu

AB’nin Yoğun Vize Gündemi: Schengen’de Yeni Kurallar, Macaristan Ulusal Kart Uygulaması ve Ermenistan Vize Serbestisi Diyaloğu

AB sınır kapılarında mevcut duruma göre daha “gelişmiş bir biçimde pasaport taraması” yapılmasını hedefleyen yeni Giriş-Çıkış sistemi Kasım’da yürürlüğe giriyor. Yeni sistem eski damgalama sistemini BT alanına taşıyacak ve yalnızca kimlik bilgilerini değil fotoğraf, parmak izi, giriş çıkış tarih ve yerlerini de kayıt altına alacak. AB bir yandan sınır geçişlerini daha da katılaştırırken, Macaristan’ın ülkeye giriş çıkışı kolaylaştıran ve iki yıllık süreyle kalma imkânı veren “ulusal kart” uygulamasını, Rus ve Belarus vatandaşlarını da dâhil edecek şekilde genişletmesi Brüksel’den tepki topladı. AB bir yandan da Ermenistan ile vize diyaloğunun başlayacağını duyurdu. Ermenistan ile AB arasında yeni ve daha sıkı ilişkilerin yolu açılacak görünüyor.

AB Schengen Alanı’nda daha gelişmiş pasaport kontrolleri ve daha sıkı kayıt tutmayı öngören Giriş-Çıkış Sistemi (Entry Exit System-EES) adı verilen yeni sistemin 10 Kasım 2024 tarihinde yürürlüğe gireceğini duyurdu.

Yeni sistem aslında eski manuel damga sistemini modernize etmeyi amaçlayan otomatik bir BT sistemi. Bu sistemle birlikte AB, sınır güvenliğini artırmayı, kontrolleri sistematik şekilde kayıt altına almayı ve 180 günlük süre içinde 90 gün kalma süresini aşanları tespit etmeyi amaçlıyor. Sistem AB’ye girmek için vizeye ihtiyaç duymayan Birleşik Krallık vatandaşları ve kısa süreli vizesi olanlar için geçerli olacak. Bu sistemle birlikte pasaportların yalnızca kimlik bilgileri değil aynı zamanda giriş çıkış yerleri ve tarihleri ve 90 gün kuralı daha sıkı şekilde takip edilecek. Bunlara ek olarak reddedilen girişler de sisteme kaydedilecek. Yeni sistemle birlikte kimlik bilgilerinin yanı sıra her üç yılda bir parmak izi alınacak ve kişinin fotoğrafı da çekilecek. Veriler bu süre içinde birden fazla seyahat için geçerli olacak. EES’den sonra 6 ay içinde Avrupa Seyahat Bilgi ve İzin Sistemi (European Travel Information and Authorization System- ETIAS) adı verilen ikinci sistem de devreye girecek. ETIAS, EES’den farklı olarak, sadece AB’ye vizesiz seyahat etme hakkı olan yabancıları kapsıyor. AB’ye gelen ziyaretçiler, bu yeni kural çerçevesinde, vize için önceden çevrimiçi kayıt yaptıracak ve yedi avro ücret ödeyecek. Vizeler onaylandıktan sonra, elektronik seyahat yetkisi pasaportlarına elektronik olarak bağlanacak, üç yıl geçerli olacak ve birden fazla seyahat için kullanılabilecek. Geçen yıl AB’ye 700 milyon yabancı seyahat etmişti. Bu da yeni kurallardan yaklaşık 700 milyon insan etkileneceği anlamına geliyor. AB’ye bu başvuru ücretinden gelecek gelir küçük de olsa toplamda önemli bir rakama ulaşacak gibi görünüyor.

Yeni kurallar Türkiye’den AB’ye vizesiz seyahat eden yeşil pasaport sahipleri için de geçerli olacak. Yeşil pasaport sahibi Türk vatandaşları önceden kayıt yaptırıp, yedi avroluk ücreti ödemek zorunda. Elektronik onay süreci ise henüz muğlak, çünkü yeşil pasaportlu vatandaşların bordo pasaport sahipleri gibi retlerle karşılaşıp karşılaşmayacakları henüz bilinmiyor.

Yeni sistem GKRY ve İrlanda hariç tüm AB üye ülkelerine ve üye olmayan ancak Schengen’e dâhil olan İzlanda, Lihtenştayn, Norveç ve İsviçre’de geçerli olacak.

İçişlerinden Sorumlu Komisyon üyesi Ylva Johansson, yeni sistem sayesinde Schengen Alanı’na yabancı pasaportla kimin girdiği, kalma sürelerinin aşılıp aşılmadığı hakkında bilgi sahibi olacaklarını ve düzensiz göçle mücadele edeceklerini ifade etti. Ek olarak biyometrik kimlik, fotoğraf ve parmak izi gibi sistem kayıtları ile suçluların, teröristlerin veya Rus casuslarının sahte pasaport kullanmalarının zorlaşacağını söyledi.

Yeni sistemin sınır kontrollerinde gecikmeleri veya birikmeleri artırabileceği endişesi mevcut ancak sistemin nasıl işleyeceği ancak 2025 tarihinde anlaşılabilecek.

Macaristan’ın Rusya ve Belarus Vatandaşlarına Yönelik Yeni Vize Kolaylıklarına Brüksel’den Tepki

Macaristan ülkede yabancı kişilerin ikametini ve çalışma iznini kolaylaştıran “Ulusal Kart” programına Rusya ve Belarus vatandaşlarını da eklediğini açıkladı. Ulusal Kart uygulaması Macaristan’da çalışmak veya iş kurmak isteyenler için tasarlanan, iki yıl kalma hakkı tanıyan, iki yıl sonunda da sürenin uzatılması ya da üç yıl sonunda daimî ikamet izninin yolunu açan bir uygulama. Bu kartın sahipleri ailelerini de yanlarında getirebilme hakkına sahip. Daha önce bu izin, Ukrayna ve Sırbistan vatandaşları için geçerliydi. Ancak temmuz ayı başında Macaristan, programa Rusya, Belarus, Bosna-Hersek, Moldova, Kuzey Makedonya ve Karadağ vatandaşlarını da eklediğini açıkladı. Bu açıklama Brüksel’den büyük tepki aldı. AP’deki en büyük grup olan EPP lideri Manfred Weber, bu vize kolaylıklarının “Rus casuslarının Avrupa Birliği’ne engelsiz bir şekilde girmesine olanak tanıyacağını” ileri sürdü. İçişlerinden Sorumlu Komisyon üyesi Ylva Johansson, Macaristan İçişleri bakanlığına, programda yapılan son değişikliklerin “potansiyel Rus casus ve sabotajcılara AB’ye kolay erişim” sağlayarak Schengen Alanı’nın güvenliğini tehlikeye atabileceği yönündeki endişelerini içeren bir mektup gönderdi. Uygulamanın bu ülkelere genişletilmesinin AB’nin Rus tehditlerinden korunması için aldığı önlemlerin fiilen aşılmasına yol açabileceği düşünülüyor. Komisyon, Macaristan’dan 19 Ağustos’a kadar açıklama istedi. Ancak Budapeşte’den açıklama iki gün gecikme ile geldi. Macaristan hükümeti uygulamanın Schengen Alanı’nın güvenliğine zarar vereceği endişelerini kabul etmedi ve başvuru sahiplerinin diğer izinlerde olduğu gibi aynı titiz tarama sürecinden geçeceğini bildirdi. Macaristan İçişleri Bakanı Sandor Pinter’in imzasını taşıyan mektupta Ulusal Kart Programı’nın “AB çerçevesine uygun olarak ve ilgili güvenlik riskleri göz önünde bulundurularak” uygulanacağı ifade edildi. Ek olarak Macaristan’ın Schengen Alanı’nın güvenliğinin korunmasına büyük önem vermeye devam ettiği bildirildi. İçişlerinden Sorumlu Komisyon üyesi Ylva Johansson ise Ulusal Kart Programı’nın bir güvenlik riski oluşturması hâlinde AB’nin harekete geçmeye hazır olduğunu açıkça ifade etti.

Temmuz ayında Macaristan dönem başkanlığının başlamasının ardından Brüksel-Budapeşte arasındaki gerilim tırmanarak devam ediyor. Özellikle Orban’ın dönem başkanlığının hemen ardından yaptığı Rusya ziyareti de Brüksel’den büyük tepki almıştı. Vize politikalarını düzenlemek üye ülkelerin ulusal yetki alanlarında olsa da Komisyon, Brüksel’in koyduğu ortak kurallar ihlal edilirse devreye girebiliyor. Genel kararları ve tutumu nedeniyle çokça eleştirilen Macaristan hükümeti ile Brüksel yönetimi arasındaki gerginlik devam edecek gibi görünüyor.

Ermenistan ile Vize Serbestisi Diyaloğu Başlıyor

Vize uygulamalarını giderek katılaştıran AB, Ermenistan ile vize serbestisi diyaloğuna başlayacağını duyurdu. Komisyonun görüşmeleri başlatmasıyla beraber Ermenistan’ın AB ile vizesiz rejime ulaşma yönündeki uzun vadeli hedefleri desteklenecek. Diyalog, seyahat belgelerinin güvenliği, sınır yönetimi, göç ve iltica, kamu düzeni, dış ilişkiler ve Ermenistan’daki temel haklar konuları dâhil olmak üzere önemli alanlarda reformları kapsıyor. Komisyon, AP ve Konsey ile yakın iş birliği içinde bu alanlardaki ilerlemeleri yakından takip edecek. Komisyon, diyaloğun AB Konseyindeki tartışmaların ardından Ermeni yetkililere sunulacak olan Vize Serbestleştirme Eylem Planı (Visa Liberalisation Action Plan-VLAP) kapsamında yürütüleceğini duyurdu. Bunun otomatik bir süreç olmadığını ifade eden Komisyon, serbestleşme yolunun diyalog başarıyla tamamlandığında ve VLAP’ta listelenen tüm koşullar karşılandığında dikkate alınacağını belirtti. Ermenistan Dışişleri Bakanlığı Başkanı Ararat Mirzoyan, “Bu, Ermenistan ile AB arasında ortak değer ve ilkelere dayanan ortaklığın derinleştirilmesinde çok önemli bir kilometre taşıdır” diyerek süreçten memnuniyetini ifade etti. Anlaşma sağlanırsa Ermenistan vatandaşları Schengen üyesi 29 ülkeye vizesiz seyahat edebilecek. Hâlihazırda Moldova, Ukrayna ve Gürcistan vatandaşları bu hakka sahip. Konsey de Komisyonun aldığı kararı takdirle karşıladığını belirterek, “Ermenistan vatandaşlarına yönelik vize yükümlülüklerinin kaldırılması olasılığı ancak standartların tam olarak uygulanmasından sonra değerlendirilecektir” açıklamasında bulundu. Konsey ayrıca Ermenistan ordusuna Avrupa Barış Fonundan sağlanacak kaynak ile 10 milyon avro aktarılmasının kararlaştırıldığını da duyurdu. Ermenistan ordusuna bugüne kadar Brüksel’den aktarılacak bu ilk maddi destek, Ermenistan ordusunun lojistik kabiliyetlerinin iyileştirilmesi ve acil durumlarda sivillerin korunmasına katkı sağlamayı hedefliyor.

Görüşmelerin takvimi kesin olarak belirlenmedi ve süreç oldukça uzun sürebilir. Ancak İkinci Dağlık Karabağ savaşı sonrasında Batı ile ilişkilerini giderek yakınlaştıran Ermenistan’da bu gelişmeler olumlu karşılanıyor ve yeni bir sürecin başlangıcı olarak değerlendiriliyor. Vize serbestisi diyaloğu Türkiye ile AB arasında da 2013 yılında başlamıştı ve Ankara Brüksel’in talep ettiği 72 kriterden 66’sını karşılamıştı. Ancak terörle mücadele mevzuatının revizyonu, yolsuzlukla mücadele stratejisi ve kişisel verilerle ilgili düzenlemeler gibi kriterlerde ilerleme sağlanamadığı için süreç tıkandı. Vize başvuru süreçleri giderek daha sorunlu hale geldikçe gerek başvuru sürecinin uzaması, gerekse red oranlarının artıyor olması ilişkilerde en önemli sorunların başında geliyor. Ermenistan ile sürecin nasıl sonuçlanacağı henüz belli olmasa da iki tarafın da ilerleme kaydetmeye istekli olduğu değerlendiriliyor.

Hatice Zeynep Şen, İKV Uzman Yardımcısı