AB GÜNDEMİ:Avrupa’da Art Arda Seçimler: Romanya, İrlanda ve İzlanda’da Son Durum

Avrupa’da Art Arda Seçimler: Romanya, İrlanda ve İzlanda’da Son Durum

Üç AB ülkesinde art arda seçimler yapıldı. Romanya’da genel seçimler ve Başbakanlık seçimleri gerçekleşirken, İrlanda ve İzlanda’da da parlamenter seçim için halk sandığa gitti. Sandıklardan koalisyon sonucu çıkarken bu koalisyonların belirlenebilmesi için müzakereler sürüyor.

Romanya’da 24 Kasım’da genel seçimler ve Başbakanlık seçimleri gerçekleşti. 13 farklı adayın yarıştığı Başbakanlık seçimlerinin birinci turunda bağımsız ve aşırı-sağcı aday Calin Georgescu oyların yaklaşık %23’ünü alarak birinci çıkarken, Başbakanlık yapmakta olan Sosyal Demokrat Parti adayı Marcel Ciolacu ise %19,15, liberal ve merkez sağ Romanya’yı Kurtarma Birliği Partisi adayı Elena Lasconi %18 aldı. Ses getiren seçimlerin birinci turunda hiçbir adayın %50 oranının üstünde oy almaması sonucu seçimler ikinci tura kaldı. İkinci turda mevcut Başbakan Marcel Ciolacu, aşırı-sağcı rakibi Georgescu’ya karşı geride kalması durumunda, seçimlerin ikinci turundan çekileceğini açıkladı. Şimdiye dek aşırı-sağ hükümetin başa geçmediği NATO ve AB üyesi ülkede, aşırı-sağcı ve NATO ile AB’ye yönelik kuşkucu yönelimi bulunan Georgescu’ya yönelik seçimde hile yapma suçlamaları yöneltildi. Suçlamalar üzerine Romanya Anayasa Mahkemesi seçimin birinci tur oylarının yeniden sayılmasına hükmetti. Seçime hile karıştırıldığı şüpheleri, Rusya tarafından desteklenen veya Rus kaynaklı TikTok hesaplarının Georgescu’ya ilişkin içeriklerin kullanıcıların önüne çıkmasını kolaylaştırdığı iddiasına dayanıyor. Romanya istihbaratı, iddiaya ilişkin somut delillere ulaştığını paylaştı.  Oyların yeniden sayılması üzerine Mahkeme oyların geçerli olduğunu ve ikinci tur seçimlerin 8 Aralık’ta gerçekleşeceğini duyurdu. Ciolacu’nun seçimlerden çekilmesinden sonra kalan iki aday suçlamaların odağı olan aşırı-sağcı Georgescu ve Belediye Başkanı merkez-sağ Lasconi oldu. İkinci tur seçimlerin gerçekleşmesi beklenirken Mahkeme seçimleri geçersiz saydığını ve seçimlerin tekrarlanacağını duyurdu. Dini referanslara sıkça başvurması nedeniyle ‘TikTok Mesihi’ takma adıyla anılan Georgescu, iptal edilen ikinci tur seçimlerin gerçekleşmesi beklenen tarihte, 8 Aralık’ta, kapanan sandıkları ziyaret ederek Mahkeme’nin kararını kınadı ve durumu ‘demokrasinin çöküşü’ olarak nitelendirdi. Ukrayna’ya yapılan yardımların kesilmesine yönelik desteği ve AB ile NATO’ya yönelik eleştirel duruşu bulunan adayı ilgilendiren sürece yönelik AB tarafından ilgi gecikmedi. AB, konuya ilişkin iddiaları inceleyebilmek amacıyla Dijital Hizmetler Yasası (Digital Services Act) kapsamında TikToka yönelik denetimleri artırma ve TikTok’a ‘verileri saklama emri’ verdi. Bu emir uyarınca, TikTok’taki 24 Kasım 2024’ten 31 Mart 2025’e kadar olan süre içinde AB’de gerçekleşecek ulusal seçimlere ilişkin verileri saklaması gerekecek. TikTok platformu ise bir basın açıklaması yayımlayarak iş birliği yapacağını, yasalara saygılı olduğunu ve hâlihazırda aldatıcı eylemlerle mücadeleye ilişkin önlemleri uyguladığını açıkladı. Bu sıralar, yeniden yapılacak seçimlerin tarihinin açıklanması bekleniyor.

Aynı zamanda, 1 Aralık’ta Romanya Genel Seçimleri gerçekleşti. Mutlak çoğunluğu elde edebilen bir parti çıkmazken, partilerin oy oranları şu şekilde oldu:

• Sosyal Demokrat Parti: %23

• Romenlerin Birliği İttifakı: %18

• Ulusal Liberal Parti: %14,5

• Romanya’yı Kurtarma Birliği Partisi: %11,9

Kalan oy yüzdelikleri ise daha küçük partiler arasında paylaşılırken, koalisyon hükümeti kurulabilmesi için partilerin müzakereleri sürüyor. Şimdi merak edilen ise, genel seçimlerde AB ve NATO destekçisi sol partiler oyların çoğunu almışken, tekrarlanacak Başbakanlık seçimlerinde sonucun ne yönde olacağı.

İzlanda’da Seçimleri: Erken Seçime Götüren Anlaşmazlıklar

Fransa ve Almanya’da gerçekleşen erken seçimler sonrası, şimdi de İzlanda’da erken seçimler gerçekleşti. 2021’den beri ülkeyi yönetmekte olan koalisyon partileri, bir sonraki seçimlere on ay kala göç, enerji politikaları ve ekonomi gibi çeşitli konularda uzlaşılamaması sebebiyle hükümeti feshederek erken seçime gitme kararı aldı.

Başbakan Bjarni Benediktsson’ın 13 Ekim’de hükümetin daha fazla idare edilemeyeceğinde karar kıldığında Başkan Halla Tómasdóttir’in muhafazakâr Bağımsızlık Partisi, merkez İlerici Parti ve Sol-Yeşil Hareket’i kapsayan hükümeti feshetmesini istemesiyle erken seçimlerin düzenlenmesinde karar kılındı. Seçimler olağan şartlar altında yılın daha sıcak zamanlarında gerçekleştirilse de Bağımsızlık Partisi’nden olan Benediktsson’ın henüz 10 ay süreleri varken seçime gitme talebinde bulunmasının farklı gerekçeleri bulunuyor.

Bu gerekçelerin arasında öne çıkanı politika yapımındaki başarısızlık olarak gösteriliyor. En önemli anlaşmazlıklardan birini yükselen enflasyon oluşturuyor. Erken seçim kararı alınması sonrası 2021 Kasım’dan beri en düşük seviyede ölçülen enflasyon, Ekim’de %5,1, Kasım 2024’te ise %4,8 olarak kaydedildi. Ülkenin güney doğusunda patlayan Grindavik volkanı nedeniyle evlerini bırakarak taşınmak zorunda kalanların yaşadıkları ekonomik sıkıntılar ile enflasyonun artmasıyla deneyimlenen toplumsal bunalım, siyasetçileri erken seçime gitme kararı aldırdı.

Bu doğrultuda İzlanda, 30 Kasım 2024’te sandıklara gitti. Sandıklardan çıkan oy oranları şu şekilde oldu:

• Sosyal Demokrat Parti: %20,8

• Bağımsızlık Partisi: %19,4

• Liberal Reform Partisi: %15,8

• Halkın Partisi: %13,8

• Merkez Parti: %12,1

• İlerici Parti: %7,8

Seçime katılım gösteren diğer partiler ise milletvekili çıkartacak kadar oy alamadı.

Seçim sonuçları ilginç değişimleri göz önüne serdi. Hükümetin işlevsiz hale geldiği gerekçesiyle erken seçime giden ülkede, seçmenler hükümeti oluşturan partilere önceki sefer gösterdikleri desteği göstermedi. Yeşil Hareket sadece %2,3 oy alarak parlamentoya giremedi, İlerici Parti sekiz sandalye kaybederken beş sandalye kazandı ve Bağımsızlık Partisi oyların %19’unu alarak ikinci parti oldu.

Sonuç olarak seçmen, memnuniyetsizliğini sandığa yansıttı ve oluşacak koalisyonun farklılaşmasına yol açtı.

Başkan Halla Tómasdóttir, en fazla oy alan parti olan Sosyal Demokratlar’ın lideri Kristrun Frostadottir’i yeni hükümeti kurmaya davet etti. Frostadottir, tüm vatandaşların eşit sosyal haklar, hizmetler ve sosyal güvenceye erişimine dayalı olan İskandinav Refah Modeli’ni (Nordic Welfare Model) savunmasıyla biliniyor. Bu doğrultuda, enflasyona karşı mücadelede işleteceği çözümler merakla bekleniyor.

İrlanda Seçimleri: Başbakan’ın Erken Seçim Talebi

İrlanda da koalisyon partilerinin çeşitli konularda uzlaşmazlık yaşamasıyla hükümetin feshedilmesiyle erken seçime giden ülkelerden biri oldu. Koalisyon lideri ve Başbakan Simon Harris, halktan ‘daha fazla yetki’ talep ederek hükümeti feshetti ve ülkede erken seçim kararı alındı. İrlanda Cumhurbaşkanı Michael Higgins 8 Kasım'da Başbakan Harris'le görüşerek ardından Parlamentoyu fesheden kararı imzaladı. Bu kararla dağılan Fine Gael, Fianna Fáil ve Yeşil Parti’nin oluşturduğu koalisyon hükümeti Başbakanı, görevini yerine getirmenin kendisi için bir şeref olduğunu dile getirdi. Böylece İrlanda, zaten seçimlere bir yıldan az kalmışken 29 Kasım’da erken seçimler için sandığa gitti.

Seçim kampanyalarında öne çıkan temalar arasında ise konut krizi, göçmen krizi, çocuk bakımı, doğum yardımı, vergilendirme gibi konular bulunuyordu. Adaylar seçim kampanyalarını ilgili temalar çerçevesinde ilgi çekici hale getirmeye çalıştı.

Seçim sonuçlarına göre oy dağılımları şu şekilde oldu:

• Fianna Fáil: %21,9

• Sinn Féin: %19,0

• Fine Gael: %20,8

Yerini sağlamlaştırmayı amaçlayarak erken seçim talep eden Başbakan Harris’in partisi Fine Gael, istediği doğrultuda oylarına yükseltmeyi başaramadı ve seçimi üçüncü parti olarak tamamladı.

Mutlak çoğunluğun elde edilemediği seçimlerin sonucunda, Fianna Fáil ve Fine Gael partilerinin üçüncü bir parti ile koalisyon hükümeti kurması ve yeni hükümet aktörlerinin feshedilen koalisyon hükümetinden pek de farklı olmayacağı öngörülüyor. İlk parlamento toplantısının 18 Aralık’ta gerçekleşmesi bekleniyor. Şimdilerde başta Fianna Fáil ve Fine Gael partileri olmak üzere, çeşitli siyasi partiler arasında koalisyon görüşmeleri sürüyor.

Değerlendirme

Son iki ayda Romanya, İzlanda ve İrlanda’da art arda seçimler gerçekleşti. ‘Siyasi istikrarsızlık’ kavramının sıkça konuşulduğu bu günlerde, AB ülkelerinde hükümetlerin feshedildiği ve erken seçim düzenlendiği yaygın bir biçimde görülüyor. Başbakan ve koalisyon partilerinin farklı görüşlerde olduğu Romanya gibi ülkelerde yasa yapımı süreçlerinin nasıl ilerleyeceği konusunda endişeler bulunuyor. Fransa’da koalisyon partilerinin taleplerinden bağımsız şekilde ataması gerçekleştirilen merkez sağ görüşlü Başbakan Barnier hükümeti fazla uzun sürmemiş, yalnızca üç ay Başbakanlık makamında kalmıştı. Bu doğrultuda, Romanya’da kurulacak hükümetin benzer bir sürecin deneyimlenip deneyimlenmeyeceği ve İzlanda ile İrlanda’daki koalisyon görüşmeleri sürerken Başbakanlık makamlarına kimlerin geleceğinin kesinleşmesi bekleniyor. Avrupa’da seçimler açısından en önemli tarih ise 23 Şubat 2025’te yapılması öngörülen Almanya’daki erken seçimler. AB’nin lider ülkelerinden Almanya bir süredir ekonomik ve siyasi sorunlarla mücadele ediyor. Kendi içinde daha bütünlüklü ve uyumlu bir hükümetin kurulması bu yeni dönemde AB’nin yoluna güvenle devam edebilmesi için büyük önem taşıyor.

Melike Sönmez, İKV Uzman Yardımcısı