Schengen Alanı Artık 29 Üyeli: Bulgaristan ve Romanya’nın Tam Üyeliği Gerçekleşti
AB üyeliklerinin gerçekleştiği 2007 tarihinden sonra Schengen Alanı’na da katılmak için çaba gösteren Bulgaristan ve Romanya’nın çeşitli ülkelerin vetoları sebebiyle katılımı gerçekleşememişti. Son olarak Avusturya ve Hollanda’nın düzensiz göçmen sayısında yaşanabilecek bir artışı öne sürmesiyle Schengen Alanı’na katılımları engellenen Bulgaristan ve Romanya için devam eden olumsuz tablo 2023 sonuyla tersine döndü. 31 Mart 2024’te hava ve deniz sınırları için Schengen’e katılan bu iki ülke, 12 Aralık 2024 tarihli AB Konseyi kararıyla ve 1 Ocak 2025 tarihi itibarıyla kara sınırları için de Schengen Alanı’na dâhil oldu.
AB Konseyi’nin 12 Aralık 2024 tarihinde aldığı kararla Bulgaristan ve Romanya’nın 1 Ocak 2025 tarihi itibarıyla Schengen Alanı’nın tam üyesi olmasına onay verildi. İlgili kararla, GKRY ve İrlanda haricindeki tüm AB üye ülkelerine ek olarak AB üyesi olmayan İsviçre, İzlanda, Lihtenştayn ve Norveç’in de dâhil olduğu Schengen Alanı’nın üye sayısı 29’a yükseldi.
Schengen Alanı Üyeliğine Giden Süreç
Schengen Alanı, dünyanın en büyük ve etkili serbest dolaşım alanlarından biri olarak hem AB vatandaşlarına hem de AB’ye yasal yollarla giriş yapmış tüm üçüncü ülke vatandaşlarına sınır kontrolleri olmadan seyahat etme imkânı tanıyan, AB’nin en önemli başarılarından bir tanesi. Avrupa entegrasyonun en gözle görülür ve hissedilir çıktılarından biri olan Schengen Alanı 1985 yılında öngörüldüğü hâliyle AB dışında bir girişim olarak başlatılmış olsa da zaman içinde AB yasal çerçevesine dâhil edildi. Günümüzde ise Schengen Alanı’na katılım AB tarafından hem bir hak hem de bir sorumluluk olarak kabul ediliyor.
Bulgaristan ve Romanya, 2007’de AB üyesi olduktan sonra daha ileri bütünleşme adımları için çabalarını sürdürdüler. Çabaların sürdürüldüğü en önemli iki konu Avro Alanı ve Schengen Alanı oldu. Schengen kurallarını benimsemeye başlayan bu iki ülke Schengen yasal çerçevesinin dış sınırların kontrolü, polis iş birliği ve Schengen Bilgi Sistemi’nin kullanılması gibi çeşitli bölümlerini uygulamaya başlamıştı. Avrupa Komisyonu 2011 yılında Bulgaristan ve Romanya’nın Schengen Alanı üyeliğine hazır olduklarını ilk kez ifade etmişti. 2022 ve 2023’te yapılan incelemeler sonucunda her iki ülkenin de Schengen Alanı üyeliği için gerekli kriterleri karşıladığı tekraren belirtilmişti. Bununla birlikte bu iki ülkenin Schengen Alanı’na katılımları, AB’ye Batı Balkanlar rotası üzerinden geçiş yapan düzensiz göçmen sayısındaki artış sebebiyle mümkün olmadı. Hollanda ve özellikle Avusturya, sınır kontrollerinin kaldırılması durumunda düzensiz göçmen sayısında yaşanabilecek artışa dikkat çekerek uzun süre Bulgaristan ve Romanya’nın serbest dolaşım alanına katılımına karşı çıktılar. Bulgaristan ve Romanya ile yürütülen Hırvatistan’ın Schengen üyeliği ise 1 Ocak 2023 tarihinde gerçekleşti.
Schengen Alanı’nın dokuzuncu genişlemesi ise ancak 30 Aralık 2023 tarihli AB Konseyi kararıyla mümkün oldu. Bulgaristan ve Romanya’nın deniz ve hava sınırları için 31 Mart 2024 tarihi itibarıyla Schengen Alanı’na dâhil olacağı açıklandı. Kara sınırlarındaki kontrollerin kaldırılması için iş birliği ve eşgüdüm çalışmaları sürdürüldü. Mart 2023’te Avrupa Komisyonu, Bulgaristan ve Romanya iş birliğinde başlatılan iki İş Birliği Çerçevesi (Cooperation Frameworks) kapsamında sınır yönetimi, iltica ve karşılama prosedürleri, geri gönderme sistemi, iyileştirilmiş asayiş iş birliği ve Göç ve İltica Paktı’nın gereklerinin Bulgaristan ve Romanya’da uygulanmasına yönelik projeler ve çalışmalar yapıldı. Bu adımların ardından kasım ayında bir araya gelen Avusturya, Bulgaristan, Macaristan ve Romanya içişleri bakanları, düzensiz göçe karşı ortaklaşa mücadelenin sürdürülmesi koşuluyla, kara sınırlarındaki kontrollerin kaldırılması için bir tarih belirlenmesine yönelik gereken adımları atma kararı almışlardı. Bu doğrultuda, kara sınırlarında da kontrollerin kaldırılmasına 12 Aralık 2024’te alınan Konsey kararıyla onay verildi. Avusturya’nın ilgili vetosunu kaldırmasıyla alınan bu kararla birlikte Bulgaristan ve Romanya, 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren Schengen Alanı’nın tam üyeleri olacak.
AB Konseyi Dönem Başkanı Macaristan’ın İç İşleri Bakanı Sándor Pintér, bu iki ülkenin Schengen katılımlarının Macaristan Dönem Başkanlığı’nın önceliklerinden biri olduğunu ifade ederek karardan tüm AB’nin istifade edeceğini söyledi. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ise ilgili Konsey kararının alındığı 12 Aralık 2024 tarihinde yaptığı açıklamada, Bulgaristan ve Romanya’nın dünyanın en büyük serbest dolaşım alanına katıldığını belirterek bu kararın AB vatandaşları ve işletmeleri için oldukça önemli olduğunun altını çizdi.
Sonuç
Bulgaristan ve Romanya’nın 2007 yılında gerçekleşen AB üyelikleri sonrasında Schengen Alanı’na katılımları, organize suçlar, yolsuzluk ve yargı alanındaki eksiklikler gerekçe gösterilerek engellenmişti. Almanya, Belçika, Finlandiya, Fransa, Hollanda ve İsveç’in 2011 yılındaki vetosu, yakın döneme gelindiğinde Avusturya ve Hollanda tarafından devam ettirildi. Batı Balkanlar rotasındaki düzensiz göçmen hareketliliğinin artmasından endişe edilerek Bulgaristan ve Romanya’nın üyelikleri bir süre daha bekletildi. Avrupa Komisyonunun desteğini almış olsalar da bu iki ülke AB Konseyinden gereken onayı alamadı. Bu veto, 30 Aralık 2023 tarihinde AB Konseyinde oy birliği ile alınan kararla hava ve deniz sınırları için; 12 Aralık 2024 tarihli AB Konseyi kararıyla ise kara sınırları için kaldırıldı.
10 yıldan fazla bir süredir Bulgaristan ve Romanya, Schengen Alanı’na katılmak için çabalarını sürdürmekteydi. Bu çabaların uzun bir süreç sonunda da olsa olumlu bir şekilde sonuçlanması hiç şüphesiz Avrupa entegrasyonu için bir başarı olarak değerlendirilebilir. 4,5 milyon kilometrekarelik bir alana ve 450 milyon kişiye ulaşan Schengen Alanı, ekonomik getirilerinin yanı sıra sosyal anlamda da önemli bir etkiye sahip; zira, sınırlarda beklemek zorunda kalmadan seyahat edebilmenin etkisi diğer birçok yasal düzenleme, kural ve mevzuattan çok daha fazla görünür. Dünyada genel bir eğilim olarak korumacılık duvarlarının yükseldiği bir dönemde sınır kontrollerinin kaldırılması hem AB üye ülkelerini hem de aday ve potansiyel aday ülkeleri cezbedecektir. Ancak özellikle son yıllarda AB Üye Devletleri tarafından güvenlik sebepli geçici sınır kontrolleri uygulandığı görülüyor. Sayıları gittikçe artan -şimdilik geçici- bu sınır kontrolleri, Schengen Alanı’nın geleceğini tekrardan tartışmalara konu ediyor. Bu hususta Schengen üyesi ülkelerin iş birliğine ek olarak küresel gelişmelerin şekillendireceği uluslararası bağlamın da belirleyici olacağı söylenebilir.
Tunç İbrahim Ceylan, İKV Uzman Yardımcısı