Yeni Nesil STA’lara Örnek: AB-Şili Geçici Ticaret Anlaşması Yürürlükte

AB-Şili Geçici Ticaret Anlaşması (Interim Trade Agreement-ITA), 1 Şubat 2025 tarihinde yürürlüğe girdi. Taraflar, 9 Aralık 2022 tarihinde, AB-Şili Ortaklık Anlaşması’nın modernizasyonuna ilişkin müzakereleri sonuçlandırmıştı.

Modernize edilmiş anlaşma, iki paralel hukuki belgeden oluşuyor. İlk belge, yani Gelişmiş Çerçeve Anlaşması (Advanced Framework Agreement-AFA), siyasi iş birliği ile yatırım koruma hükümleri dâhil olmak üzere ticaret ve yatırım konularını içeriyor ve yürürlüğe girebilmesi için tüm üyelerin onay vermesi gerekiyor. İkinci belge olan Geçici Ticaret Anlaşması’nda ise AFA’nın yalnızca AB’nin münhasır yetkisi altında olan ticaret ve yatırım hükümleri yer alıyor. Altını çizmek gerekir ki bu anlaşma Üye devletlerin ulusal süreçlerden geçen onaylarına gerek olmadan, yalnızca AB düzeyinde onaylanarak yürürlüğe girdi.

Anlaşmanın Genel İçeriği

ITA, mal ticaretinde AB ihracatının %99,9’unun Şili pazarına vergisiz bir şekilde girebilmesini sağlayacak. Teslimat, telekomünikasyon, deniz taşımacılığı ve finansal hizmetler gibi alanlarda AB şirketlerinin Şili pazarına erişimi kolaylaşacak. Taraflar karşılıklı olarak birbirlerinin topraklarında serbestçe şirket kurup bu şirketleri işletebilecek. AB şirketlerinin Şili’deki kamu ihalelerine teklif vermeleri daha kolay hâle getirilecek. Ayrıca, AB Coğrafi İşaretlerine sahip 236 ürün de korunacak.

Anlaşmanın Getirdiği İlkler

AB’nin ilk defa bir STA’sı, Ticaret ve Cinsiyet Eşitliği ve Sürdürülebilir Gıda Sistemleri üzerine iki farklı fasıl içeriyor. Bu doğrultuda Şili, cinsiyet eşitliği hususunda, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’ni etkili bir şekilde uygulama ve ticareti veya yatırımları teşvik etmek için kadınların koruma düzeylerini azaltmamaya yönelik yasalarından feragat etmeme taahhüdünde bulundu. Gıda tedarik zincirlerini daha sürdürülebilir hâle getirme konusunda ise Şili, antimikrobiyallerin kullanımının aşamalı olarak kaldırılması taahhüdünde bulunurken; gıda atıkları, hayvan refahı standartları, zirai ilaçlar ve gübreler konusunda gıda tedarik zincirinin tüm aşamalarında AB ile iş birliği yapmayı kabul etti.

Anlaşmanın Stratejik Boyutu: Yeşil Ekonomi için Kritik Ham Maddelere Erişim

Lityum ve bakır gibi yeşil ekonomiye geçiş için çok önemli olan kritik ham maddelere daha fazla erişim imkânı getirmesi, ticaret anlaşmasını AB için çok stratejik bir hâle getiriyor. Dünyanın en büyük bakır üreticisi ve ikinci en büyük lityum üreticisi olan Şili, lityum konusunda AB ithalatının %80’ini karşılıyor. Bu iki kritik ham madde yeşil ekonomiye geçiş ve yenilenebilir enerji endüstrisi için büyük bir önem taşıyor. Nitekim lityum bataryalarda kullanılırken bakır, güneş, hidro ve rüzgâr enerjisi sistemleri için hayati bir öneme sahip. Bunun ötesinde, AB’nin Şili’den ithal ettiği lityuma erişimini garantiye alması, elektrikli araç bataryası üretiminde Çin’e karşı rekabet edebilmesi açısından çok büyük bir önem de taşıyor. Mevcut durumda pazarın %56’sını elinde bulunduran Çin, elektrikli araç bataryaları üretiminde dünyada açık ara lider konumda yer alıyor.

Sonuç ve Değerlendirme

Uluslararası arenada ekonomik gücü ile ön plana çıkan AB, 2006 yılında yayımlanan Küresel Avrupa Stratejisi’nden beri ticaret politikasını dönüştürüyor. Nitekim AB bu tarihten itibaren tarife serbestleşmesinin çok ötesinde hizmetler, yatırımlar ve kamu alımları gibi alanlarda karşılıklı serbestleşmeyi içeren yeni nesil STA’ları üçüncü ülkeler ile müzakere ediyor. Ayrıca 2011 yılında imzalanan Güney Kore STA’sından beri, ticaret ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili hükümler, Ticaret ve Sürdürülebilir Kalkınma faslı başlığı altında AB’nin “yeni nesil” ticaret anlaşmalarının ayrılmaz bir parçası olarak ön plana çıkıyor ve AB bu hükümlerin daha etkili bir şekilde uygulanmasını sağlamaya çalışıyor. Bu kapsamda ITA, son dönemde AB’nin STA politikasındaki dönüşümlerin bütün izlerini taşıyor ve hatta bunun ötesine geçiyor.