AB GÜNDEMİ: Zeman’ın Çekya Seçimlerindeki Galibiyeti Ne Anlam İfade Ediyor?

Zeman’ın Çekya Seçimlerindeki Galibiyeti Ne Anlam İfade Ediyor?

Çekya’da, 27 Ocak 2018 tarihinde yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini Milos Zeman kazandı. 73 yaşındaki Zeman, göç ve sığınmacılara karşı sert bir çizgi izlenmesini ve politik olarak Rusya ve Çin ile yakınlaşmayı savunuyor. Ancak, Rusya ve Çin’le yakın ilişkiler kurması, nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan ülkelerden mülteci alınmasına karşıt tavır içinde bulunması  ve Rusya’nın Kırım’ı ilhakı üzerine uygulanan AB yaptırımlarının kaldırılması çağrılarıyla bilinen Zeman, ülkede ayrışmalara neden olabilir.

Çekya'daki Seçimlerde İkinci Turun Galibi Zeman

Bilindiği üzere cumhurbaşkanının, doğrudan seçimlerle halk tarafından beş yıl için seçildiği ve en fazla iki dönem üst üste görev yapabildiği Çekya’da, Cumhurbaşkanı Zeman, 8 Mart 2013 tarihinden bu yana görevini sürdürüyor. Zeman’ın 5 yıllık görev süresi 7 Mart’ta tamamlanacak. Bu kapsamda 12-13 Ocak tarihlerinde Çekya'daki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yarışan 9 adaydan hiçbiri seçimi kazanmak için gerekli olan yüzde 50'lik oy oranına ulaşamadı. Seçim sonucuna göre, mevcut Cumhurbaşkanı Zeman yüzde 38 ve Jiri Drahost yüzde 26 oy aldı. Diğer adaylardan, Pavel Fischer yüzde 10, Michal Horacek yüzde 9, Marek Hilser ise yüzde 8 oy  topladı. Her ne kadar Zeman, seçimi birinci tamamlasa da bu oy oranı ile yeniden cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturması için gerekli yüzde 50’ye ulaşamıyordu. Bu minvalde adayların ikinci turda tekrar yarışması gerekiyordu. Çek seçim sistemine göre birinci turda hiçbir adayın yüzde 50’yi geçememesi durumunda en fazla oyu alan iki aday ikinci turda yarışıyor. Zeman’ın, ikinci turda en yüksek ikinci oy oranına ulaşan rakibi Jiri Drahos ile bir kez daha karşı karşıya gelmesi gerekiyordu. 

Neticede seçmen, mevcut Cumhurbaşkanı Miloş Zeman ve Jiri Drahos arasında tercihini yapacaktı. İlk turun galibi Zeman olsa da, elenen diğer adaylar açıkça Drahos'u desteklediği için ikinci turun başa baş geçeceği tahmin ediliyordu. Kamuoyu yoklamaları iki adayın halk desteğinin eşit seviyelerde olduğunu gösteriyordu. Şüphesiz ki Jiri Drahos’un önemli artıları vardı. Çekya Bilimler Akademisi eski Başkanı ve kimya profesörü Drahost  cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olabilmek için 142 bin imza toplayarak, yarışın etkili isimlerinden biri olduğunu göstermişti. Alanında 16 patente sahip olan bilim adamı Drahost, başarılarından ötürü Çekya’nın üst düzey devlet nişanına layık görüldü. Cumhurbaşkanlığı yarışında yolsuzluk skandallarını öne çıkaran Drahost, ülkede geçen yıl başta spor ve sağlık bakanlıkları olmak üzere üst düzey siyasetçilerin adının karıştığı yolsuzlukları sık sık eleştirdi. Yolsuzluk olaylarının vatandaşların politikacılara olan güvenini kökünden sarstığını vurgulayan Drahost, ülkede cumhurbaşkanlığı koltuğunu dolduracak kişinin örnek teşkil etmesi gerektiğini belirtiyordu. Cumhurbaşkanı Zeman’ın söylemleriyle toplumu ayrıştırdığını ileri süren Drahost, ülkede birleştirici bir görev üstleneceğini savunarak, AB ile güçlü bağlara sahip olan Çekya’nın yönünü tamamen Birliğe çevirmesi gerektiğine inanıyordu. Drahost, Çekya’nın NATO üyesi olduğunun altını çizerek, Rusya’nın ülkede yapılan seçimleri manipüle etmek için kimi girişimler içerisinde olduğu iddiasında bulunuyordu.

Çekya’da halk, yeni cumhurbaşkanını belirlemek üzere iki hafta aradan sonra yeniden sandığa gitti. Her ne kadar Jiri Drahos’un önemli artıları olsa da Çekya’da cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 27 Ocak'ta yapılan ikinci turunu Zeman kazandı. Zeman seçimlerin ikinci turunda oyların yaklaşık yüzde 52’sini aldı. Seçimlerdeki ikinci aday olan Jiri Drahost’un ise oyların yaklaşık yüzde 48’ini elde ettiği bildirildi. Cumhurbaşkanının 2013’ten itibaren halk tarafından seçildiği Çekya’da 8 milyon seçmenin yüzde 66,5’inin  oy verdiği kaydedildi. 2013 yılından beri cumhurbaşkanlığı görevinde bulunan Milos Zeman 5 yıl daha bu görevi sürdürecek.

Zeman’ın Galibiyeti Ne Anlam İfade Ediyor?

Peki, Milos Zeman kimdir ve tekrardan seçilmesi ülke için ne anlam ifade ediyor? 1968’de gerçekleşen Prag devrimi ile siyasete Komünist Parti’den giriş yapan Zeman, daha sonra Sosyal Demokrat Parti’ye geçerek hızlı bir yükseliş kaydetti. 1993-2001 yılları arasında partinin genel başkanlığını yürüten Zeman, 1998-2002 yılları arasında  Çekya'nın başbakanı oldu. Zeman, 2013 yılından bu yana cumhurbaşkanlığı koltuğunda oturuyor. Zeman, yıllar içinde aşırı sağcı olmakla eleştirilen görüşleri savunmaya başladı Her ne kadar Zeman, kendisini liberal sosyal demokrat olarak tanımlasa da, birçok gazeteci ve uzman 50 yıldır siyasetin içinde yer alan politikacıyı "milliyetçi ve popülist" olarak adlandırıyor.

Hatırlanacağı üzere Zeman bir konuşmasında, İslam’ın tek başına sorun olmadığını ancak Müslümanların geleneklerinin Avrupa ülkelerinde yaygınlaşmasının gerçek bir risk olduğunu iddia etmişti. Çek lider, ülkesinin Müslüman mültecilerin Avrupa’ya gelmesini kesinlikle istemediğini de vurgulamıştı. Zeman’a göre eğer Müslümanlar Avrupa ülkelerine geleceklerse, bunu ancak geldikleri ülkelerin gelenek ve görenekleri ile hayat alışkanlıklarını kabul ederek yapmalıdırlar. Müslümanların Avrupa kültürüne uyum sağlayamadıklarını iddia eden Zeman, bu toplumun “asimile olması” gerektiğini ileri sürerek, İslam karşıtı tutumunu açıkça dile getirmişti. Avrupa’da 2015’de yaşanan sığınmacı krizi nedeniyle AB’nin İtalya ve Yunanistan’da yoğunlaşan sığınmacıların Birlik üyesi ülkelere dağıtılması kararına da sıcak bakmayan Zeman, mümkün olduğu kadar az kişinin mülteci olarak alınması yönünde çaba sarf etti.

Cumhurbaşkanı Zeman bir dönem Türkiye karşıtı söylemleriyle de dikkat çekmişti. Zeman Türkiye'yi, NATO üyesi olmasına rağmen IŞİD’le ittifak yapmakla suçlamıştı. Zeman, Türkiye’nin Müslüman bir ülke olduğu için IŞİD'e karşı çok daha hoşgörülü davrandığını iddia ederek AB'de yeri olmadığını söylemişti. Zeman AB’nin Türkiye’ye mültecilerle ilgili olarak 3 milyar avro ödeme kararını da eleştirerek bunu bir zamanlar Roma İmparatorluğu’nun barbar halklara haraç ödemesine benzetmişti. "Roma İmparatorluğu da yıkılma döneminde barbarlara, topraklarına saldırmamaları için para ödüyordu. Şimdi bizi rahat bırakmaları için biz de aynı şeyi yapıyoruz" diyen Çek lider, Brüksel'in Türkiye’ye karşı çok daha temkinli yaklaşmasını önermişti.

Zeman, İslam ve mülteci karşıtı söylemlerinin yanı sıra Rusya yanlısı olmakla da biliniyor. Zeman'ın ikinci turda başarılı olması, Rusya ve Çin'in, AB üyesi Çekya üzerindeki nüfuzlarını sürdüreceği anlamına geliyor. Basın, Zeman'ı tarif ederken Müslüman karşıtı, Rusya ve Çin yanlısı sıfatlarını kullanıyor. Zeman, Kırım'ın ilhakını takiben Rusya'ya uygulanan yaptırımlara karşı çıkan tek AB ülkesi lideriydi ve AB Konseyinde yaptığı konuşmada Rusya'dan, Kırım'ı ilhakına karşılık para, doğalgaz ya da petrol istenmesini önermişti. Zeman, AB’nin Rusya’ya uyguladığı yaptırımlara karşı çıkarken, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Suriye'ye müdahalesine destek verdi ve Rusya'nın Doğu Ukrayna'daki eylemlerini onayladı. Pekin'deki askeri resmigeçit törenine katılan tek Batılı devlet başkanı da yine Zeman'dı. Burada yaptığı konuşmada, “ Çekya'nın bir devleti istikrara kavuşturmak için Çin'den öğrenecekleri var” demişti.

Özetle, Çekya örneğinde olduğu gibi Avrupa'nın özellikle doğu ve kuzey ülkelerinde yapılan seçimlerin sıklıkla Rusya ve AB yanlısı siyasilerin çekişmesine sahne olması dikkat çekiyor. 2016 yılında Balkanlar’da Sırbistan, Karadağ, Makedonya veya Romanya gibi ülkelerde yapılan milletvekili seçimleri, Rusya yanlılarıyla AB taraftarlarını karşı karşıya getirmişti. AB içinde aşırı sağcı partilerle temasını sürdüren Moskova, özellikle zayıf gördüğü Birlik üyeleri veya AB dışında olan ülkeler üzerinde etkisini artırmaya çalışıyor. Ancak, Rusya ve Çin ile yakın ilişkiler kurması, nüfusunun çoğunluğu Müslüman ülkelerden mülteci alınmasına karşı söylemleri ve Rusya’nın Kırım’ı ilhakı üzerine uygulanan AB yaptırımlarının kaldırılması çağrılarıyla bilinen Zeman, ülkede ayrışmalara neden olabilir. Diğer taraftan, pek çok uzmana göre Çekya'daki cumhurbaşkanlığı seçimleri, halkın Doğu-Batı arasındaki tercihinin yansıması niteliğinde. Çek toplumu komünizm sonrası dönemle modernizm arasında ikiye bölünmüş durumda. Bu minvalde Milos Zeman taraftarları küreselleşmenin ve modernizmin getirdiği zorluklardan endişe edip geçmişe bağlı kalanlardan oluşuyor.

Emre Ataç, İKV Uzman Yardımcısı