AB GÜNDEMİ: 21’inci Yüzyılda Küresel Güç Arayışları: Üçüncü Avrupa Dijital Günü

21’inci Yüzyılda Küresel Güç Arayışları: Üçüncü Avrupa Dijital Günü

2009-2014 yılları arasında NATO’nun 12’nci Genel Sekreterliği görevini üstlenen Danimarkalı politikacı Anders Fogh Rasmussen, 11 Mart 2019 tarihinde Politico’da kaleme aldığı yazısında şöyle diyor: “19’uncu yüzyılda küresel güç, denizleri kontrol edenlerdeydi. 21’inci yüzyılda ise küresel güç, dijital dünyayı yönetenlerde olacak”. ABD’nin Çin karşısındaki saldırganlığının temelinde teknolojik üstünlüğünü kaybetme korkusu olduğu, 5G teknolojisinin ayak seslerinin doğudan yükseldiği, kişisel verilerin bireylerin izni olmadan paylaşımının skandallara yol açtığı ve yazılımların donanımdan çok daha önemli bir hale geldiği günümüzde Rasmussen’in öngörüsü çok da yanlış sayılmaz.

Öte yandan 21’inci yüzyılın küresel güç arayışı ABD ve Çin arasında sürüyor gibi görünse de AB, dijital yolda vites artırmaya niyetli. Bu kapsamda 9 Nisan 2019 tarihinde Brüksel’de Üçüncü Avrupa Dijital Günü düzenlendi. AB’ye ve ilgilenen Üye Devletlere, ekonomilerine ve toplumlarına önemli faydalar sağlayacak dijital gelişmeler için kaynak toplama imkânı tanıyan etkinliğe, 2017 ve 2018 yıllarında sırasıyla Roma ve Brüksel ev sahipliği yapmıştı. İlk iki dijital günde; blockchain, bağlı ve otomatik sürüş, süper bilgisayarlar, yapay zekâ ve e-sağlık gibi alanlarda önemli iş birlikleri hayata geçirilmişti.

Üçüncü Dijital Gün ise ilk iki dijital günde düzenlenen etkinliklerin yanı sıra ulusal hükümetlerden yüksek düzeyli siyasi aktörler ile yapılan panellere ve tartışmalara da ev sahipliği yaptı. Böylelikle özel sektör, akademi ve sivil toplum alanında çalışan çok sayıda paydaş, Üye Devletlerin hükümet yetkilileri ve AB kurumlarının temsilcileri ile bir araya gelme fırsatı buldu. Kültürel miras, tarım ve kırsal bölgeler ile kadınların dijital platformlara katılımı eksenlerinde dijitalleşmenin ne tür faydalar sağlayabileceğinin ele alındığı günde, bu üç alanda bildiriler imzalandı.  

Avrupa Dijital Günü’nün Çıktıları: Kadın, Tarım ve Kültürel Mirasa İlişkin Bildiriler

Avrupa Komisyonunun Dijital Ekonomi ve Toplumdan Sorumlu Üyesi Mariya Gabriel’in etkinlik öncesinde altını çizdiği üzere Dijital Tek Pazar’ın tamamlanması için önemli bir fırsat niteliğinde olan Avrupa Dijital Günü’nde Üye Devletler, aralarındaki iş birliğini artırmak amacıyla üç tane bildiri imzaladı. Bunlardan ilki olan ve Birliğin 27 ülkesi ile Norveç tarafından imzalanan Dijitalde Kadın başlıklı bildiri ile kadınların dijital ve teknoloji ile ilgili sektörlere aktif olarak ve lider pozisyonlarda katılımının artırılması amaçlanıyor. Bunun nedeni ise Birliğin nüfusunun yarısından fazlasını, yüzde 52’sini, oluşturan kadınların, ne yazık ki bilgi ve iletişim teknolojileri ile ilgili işler pastasından sadece yüzde 15’lik bir dilim alması. Ayrıca fen, teknoloji, mühendislik ve matematik (Science, Technology, Engineering and Mathematics – STEM) mezunlarının sadece üçte birinin kadın olması da AB’nin bu alanda bir başka kanayan yarası.

Bildiriyi imzalayan ülkelerin teknoloji alanında kadın-erkek eşitliğini sağlamak amacıyla kamu, özel sektör ve sivil toplum ile dirsek temasında bulunması hedefleniyor. Kadınların dijital ekonomideki görünürlüğünü artırmak ve onları güçlendirmek amacıyla imzalanan bildiriye taraf olan ülkeler, ulusal düzeyde şu çalışmaları yürütecek:

   -Kadınların dijital alana katılımının desteklenmesi amacıyla ulusal stratejiler oluşturulacak,

  -Yayın yapan kurum ve kuruluşlar, dijital alandaki kadınlara ilişkin olumlu bir toplumsal imaj oluşturmayı teşvik edecek,

   -Bilişim ve iletişim teknolojileri alanında çalışan kız çocukları ve kadınlar için özel bir gün organize edilecek,

   -Şirketler, iş hayatında cinsiyet ayrımı ile mücadele etmeleri için desteklenecek,

   -Dijital konularla ilgilenen organlar, komiteler ve kurulların oluşumunda cinsiyet dengesinin sağlanması yönünde adımlar atılacak,

   -Gelişmiş hedefler belirleyebilmek için takip ve veri toplama mekanizmaları oluşturulacak.

9 Nisan 2019 tarihinde düzenlenen Avrupa Dijital Günü’nün ikinci önemli çıktısı ise Avrupa Tarımı ve Kırsal Alanları için Akıllı, Sürdürülebilir ve Dijital Bir Gelecek başlıklı iş birliği bildirgesi oldu. AB’nin tarım sektörü, dünyadaki en önemli gıda üreticilerinden biri olmanın yanı sıra gıda güvenliğinin ve kalitesinin de yılmaz bekçileri arasında yer alıyor. Aynı zamanda milyonlarca kişiye istihdam sağlayan sektör, büyüklüğü doğrultusunda problemlerle de karşı karşıya kalıyor. Avrupa Komisyonu bu noktada tarımda ve kırsal bölgelerde yaşanan ekonomik ve sosyal olumsuzluklar ile çevre ve iklim eksenindeki problemlerin çözümünde dijital teknoloji kullanımının merhem olabileceğine inanıyor. Yapay zekâ, robot teknolojisi, blockchain, nesnelerin interneti ve 5G gibi dijital teknolojilerin toprağın verimliliğini artırmanın yanında ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliği de geliştireceği vurgulanıyor. Tarımda ve kırsal bölgelerde dijital teknolojilerin daha fazla kullanılmasının hayat kalitesini artırması ve özellikle genç nesilleri çiftçiliğe ve girişimciliğe çekmesi de umut ediliyor.

Tüm bunların ışığında 24 AB ülkesi tarafından imzalanan bildiri vasıtasıyla akıllı tarım ve gıda izlenebilirliği gibi alanlarda araştırmalar yürütülmesi öngörülüyor. Ayrıca bildiriye taraf olan ülkeler, akıllı tarım-gıda endüstrisi için Avrupa çapında gerekli olan inovasyon altyapısını kuracak. Son yılların en revaçta konularından olan ve tarımda makine kullanımına dayanan akıllı tarım, sadece toprağın verimini artırmakla kalmayıp; sürdürülebilir istihdam ve ekonomik büyüme yaratılmasında, ayrıca kırsal bölgelerdeki hayat kalitesinin yükseltilmesinde de önemli rol oynayabilir. Tarımda ve kırsal bölgelerde dijitalleşmeyi desteklemek amacıyla imzalanan bildiri, akıllı tarımsal gıda uygulamaları için Avrupa genelinde bir veri alanı yaratılmasını da kapsıyor.

Avrupa Dijital Günü’nün üçüncü ve son çıktısı ise kültürel mirasın dijitalleştirilmesine yönelik iş birliği bildirisiydi. Son 10 yılda Üye Devletler, kültürel mirasın dijitalleşmesi ve bu kaynaklara sağlanacak dijital erişim için aktif bir şekilde çalışmalar yürütüyor. Öyle ki Birliğin sınırları içerisinde yer alan kültürle ilgili binlerce kurumun koleksiyonlarından 50 milyona yakın kayıt, AB genelinde herkesin ulaşabileceği hale getirildi. Kültürel mirasa ilişkin imzalanan bildirinin de diğer iki bildiriye benzer şekilde çıkış noktası, dijital teknolojilerin AB’nin zengin kültürel mirasını korumada rol oynayabileceğine ve karşılaşılan risklerin bertaraf edilmesinde bir kalkan görevi görebileceğine duyulan inanç. Bildiriyi imzalayan 24 AB ülkesi Avrupa'nın kültürel mirasını korumak, görünürlüğünü arttırmak, bu alanda aktif vatandaşlığı teşvik etmek ve diğer sektörlere de yayılma etkisini hayata geçirmek amacıyla iş birliği içerisinde olacak. 2018 yılının Avrupa Kültürel Miras Yılı olması vesilesiyle ivme kazanan farkındalığın devamı olacak nitelikteki bildiri ile kültürel mirasa ait eserlerin, anıtların ve tarihi yerlerin görünürlüğünün artırılması hedefleniyor.

Kültürel mirasın dijitalleştirilmesine yönelik iş birliği bildirisi üç sacayağından oluşuyor. Bunlardan ilki kapsamında kültürel miras eserlerinin, anıtların ve alanların üç boyutlu olarak dijitalleştirilmesi için bir Pan-Avrupa inisiyatifinin hayata geçirilmesi planlanırken; ikinci sacayağında vatandaş katılımını, yenilikçi kullanımı ve diğer sektörlere yayılımı teşvik etmek için dijitalleştirilmiş kültürel kaynakların yeniden kullanılması hedefleniyor. Bildirinin son sacayağında ise dijitalleştirilmiş kültürel miras alanında sektörler arası ve sınır ötesi iş birliği ve kapasite geliştirme çalışmalarının artırılması amaçlanıyor.

Avrupa Dijital Günü Penceresinden Dijital Tek Pazar’a Açılan Dünya

9 Nisan 2019 tarihinde AB’nin başkentinde düzenlenen Avrupa Dijital Günü, imzalanan üç bildirinin yanı sıra yapay zekâ ile ilgili yüksek düzeyli bir uzman grubunun bu alandaki prensiplere ilişkin sunumuna ve ayrıca Dijital Tek Pazar’da kaydedilen gelişmeler gibi önemli konuların ele alındığı çok sayıda panele de ev sahipliği yaptı. Nitekim 2017 ve 2018 yıllarında düzenlenen dijital günler de süper bilişim, dijital endüstri, bağlantılı ve otomatik sürüş, blockchain ve e-sağlık gibi alanlarda önemli iş birliklerinin geliştirildiği buluşma noktası görevini görmüştü.

Dijital Tek Pazar’dan Sorumlu Komisyon Başkan Yardımcısı Andrus Ansip tarafından gerçekleştirilen Üçüncü Avrupa Dijital Günü’nün açış konuşmasında iki yıl önce Roma’da düzenlenen ilk Avrupa Dijital Günü’nden bu yana Dijital Tek Pazar alanında kaydedilen ilerlemeler ve bunların yanında henüz aşılamamış engeller dile getirildi. Bardağın boş tarafında AB endüstrisi için kısıtlı bir rekabetçiliğin olması; hukuki, teknik ve ekonomik bariyerler ile ülkeler arasındaki bağlantı farklılıkları gibi sorunlar mevcut. Bardağın dolu tarafında ise internet dolaşımında aşırı ücretlendirmenin sona ermesi ve coğrafi kısıtlamaların kaldırılması, 5G yeni nesil internet ağı yatırımlarının artırılması, AB ülkeleri arasında verilerin serbest dolaşımını sağlayan bir yasanın çıkarılması ile kamusal verilerin ulaşılabilirliği ve kullanımı konusunda bir başka yasanın hayata geçirilmesi yer alıyor.

Burada bir parantez açarak, Avrupa Komisyonu tarafından 19 Mart 2019 tarihinde Dijital Tek Pazar’a ilişkin yayımlanan bilgi notunu vurgulamakta fayda var. Kısa bir süre sonra koltuğunu devredecek olan Juncker Komisyonu, göreve geldiği 2014 yılından bu yana Dijital Tek Pazar kapsamında sunduğu 30 yasa teklifinden 28 tanesini hayata geçirirken, ikisi üzerinde çalışmalarına halen devam ediyor. 2014 öncesinde merkezi yerlerde yaşamayan birçok insanın internet erişimi yokken, Juncker Komisyonu’nun göreve gelmesi ile dijital sektöre yaklaşık 41,3 milyar avro değerinde yatırım yapıldı ve internete erişim sorunu büyük ölçüde mazide kaldı. Benzer şekilde kendi ülkesinden farklı bir AB ülkesinde eğitim, iş ya da başka sebeplerden dolayı yaşayan Avrupalı vatandaşlar özellikle online platformlarda kamuya ilişkin işlemlerini yaparken zorluk çekiyor. Ancak 2020 itibarıyla hayata geçirilecek olan yeni bir uygulama ile vatandaşlar ve işletmeler için kamuya ilişkin işlemler tek giriş noktalarından yapılabilecek ve böylelikle AB içerisinde dijital dünyanın sınırları kalkmış olacak.

Komisyonun Dijital Tek Pazar’a ilişkin hamlelerini incelemeye devam ettiğimizde, AB’de yaşayan vatandaşların Nisan 2018 öncesinde bir AB ülkesinden diğerine seyahat ederken film, spor, e-kitap, video oyunları ve müzik hizmetleri gibi online aboneliklerine erişim sağlayamazken; artık bu durumun sona erdiğini de görüyoruz. Benzer şekilde Haziran 2017’den önce Birliğin sınırları içerisinde bir ülkeden diğerine gidildiğinde telefon paketleri kullanılamıyor ve aynı hizmetler için gidilen ülkedeki operatörlerin kendi fiyatlarının üstünde bedeller (roaming) ödeniyordu. 19 Mart’ta Komisyon tarafından yayımlanan bilgi notunda Avrupalılarının yüzde 70’inin roaming ücretlerinin kaldırılmasından memnun olduğu ifade ediliyor.

Çok önemli bir diğer alan olan tüketicinin korunması kapsamında ise Juncker Komisyonu göreve geldiğinden bu yana tüketici hakları, dijital çağ ile daha uyumlu bir hale getirildi. Böylece artık tüketici koruma kuralları, tüketicilerin haklarını online dünyada çok daha fazla koruyor ve diğer Üye Devletlerden mal ve hizmet alımlarında artırılmış güvenlik sağlıyor. Birliğin sınırları içerisinde bir ülkeden diğerine mal taşırken alınan yüksek ücretlerin düşürülmesi, gözleri görmeyen ya da çeşitli görme bozukluğu yaşayan bireyler için yayınların uygun formata getirilmesi, dezenformasyona karşı artırılmış mücadele ile yapay zekâ ve süper bilgisayarlara yapılan büyük yatırımlar da 2014-2019 dönemi Komisyonu’nun dijitale yönelik attığı başarılı adımlar arasında yerini alıyor. AB, Dijital Tek Pazar’ın tamamlanması için adımlarını bu kadar sıklaştırmışken, gelenekselleşme trendine giren Avrupa Dijital Günü’nün üçüncüsünün düzenlenmesi ve imzalanan bildiriler; küresel güç arayışlarının yaşandığı 21’nci yüzyılın dijital sahnesinde AB’nin de kendine rol kapma çabası gibi duruyor.

Merve Özcan, İKV Uzman Yardımcısı