AB GÜNDEMİ: Boeing-Airbus Üzerinden ABD-AB Çekişmesinde Son Dönemeç

Boeing-Airbus Üzerinden ABD-AB Çekişmesinde Son Dönemeç

AB ve ABD arasında kendi uçak üreticilerine yaptıkları devlet yardımları nedeniyle ortaya çıkan ticaret savaşları devam ediyor. Avrupa Komisyonu, Dünya Ticaret Örgütü’nde (DTÖ) devam eden Boeing davası nedeniyle ABD’ye 20 milyar dolarlık ticari misillemede bulunmaya hazırlanıyor.

11 Nisan 2019 tarihinde Anlaşılmazlıkların Halli Mekanizması kapsamında DTÖ’nün en yüksek başvuru merci, ABD’nin devlet yardımlarına ilişkin kurallar ile uyumlu hareket etmediğini teyit eden raporları kabul etti. Raporda uzun süredir devam eden süreçte ABD’nin DTÖ kurallarına uyum için gerekli eylemleri gerçekleştirmediği ve bu nedenle de uygulamalarına ilişkin birçok karşı hüküm bulunduğu belirtildi. ABD'nin Boeing'e sağladığı devlet yardımlarının Airbus'a, satışlarda kayba yol açma da dâhil olmak üzere önemli ölçüde zarar vermeye devam ettiğinin teyit edildiği raporda ABD’nin Boeing’e verdiği teşvikler nedeniyle Airbus şirketinin yanı sıra Avrupa havacılık sanayinin ve çalışanlarının da ekonomik zarara uğradığı belirtildi.

DTÖ’nün temyiz organının 28 Mart 2019 tarihinde ABD hükümetinin Boeing’e tanıdığı vergi teşviklerinin DTÖ kurallarına aykırı olduğuna ilişkin verdiği hükümde yer alan şu saptamalar da ABD’nin AB ile olan anlaşmazlığında elini güçlendiriyor: 

- ABD’nin Boeing’e hukuka aykırı bir şekilde verdiği desteklerin temelini ABD Hükümetinin vergi programının oluşturduğu; 2040’a kadar artarak sürmesinin planlanmış olan bu destekler kapsamında 2006-2040 yılları arasında Boeing şirketinin 6 milyar vergi tasarrufu sağlamasının öngörüldüğü;

- NASA ve ABD Savunma Bakanlığının tedarik sözleşmeleri, Ar-Ge programları, Güney Carolina istihdam vergisi kredileri gibi devam eden birçok destek aracının Airbus şirketine ekonomik zarar teşkil edebileceği; 

- DTÖ tarafından daha önce yasaklanmış olmasına rağmen, Boeing’in ABD’nin ihracatı destekleyen hukuka aykırı bir vergi avantajından yaralanmaya devam ettiği ve bu desteğin DTÖ kurallarına aykırı olduğu.

Avrupa Komisyonu DTÖ’nün 11 Nisan’da yayımladığı raporun devamında 17 Nisan’da ABD’nin uygulamalarından olumsuz etkileneceği düşünülen, havacılık sektöründen kimyasal maddelere ve tarımsal gıda ürünlerine kadar çok geniş bir yelpazede ve ABD’nin AB’ye 20 milyar dolar tutarında ihracatını kapsayan ürünlerden oluşan 11 sayfalık uzun bir liste yayımladı. Gümrük vergisi tarifelerine ilişkin yüzlerce ürünü içeren bu taslak liste iki taraf arasındaki sorunları çözmek bir yana yeni bir gümrük tarifeleri savaşını tetikleyecek gibi görünüyor. AB’nin tahminlerine göre Airbus’ın 2012’den itibaren uğradığı zararın reel değeri 10,6 milyar avro civarında. AB’nin, bu anlaşmazlıkta, ABD’nin ihraç ettiği, birbiriyle kolayca değiştirilebilir ürünler ve birtakım anahtar sektörleri hedef aldığı belirtiliyor. Söz konusu ürünlerin %50’sini tarımsal gıda endüstrisi (deniz ürünleri, şarap ve alkollü içecekler, çikolata) oluşturuyor. Bunun yanında kömür, deri mamulleri ve traktörler de hedef alınan ürünler arasında. ABD’nin listesinde ise başta gelen ürünler arasında şarap, alkollü içecekler, peynir ve zeytinyağı bulunuyor.

İki Tarafın Havacılık Alanındaki Misillemeleri

ABD’nin, AB’nin son hamlesine yönelik karşı önlemler uygulamak üzere DTÖ’ye başvurması muhtemel görünüyor. Esasen ABD ile AB’nin havacılık sektörleri üzerinden yaşadığı çatışmanın oldukça eski bir geçmişi var. ABD ilk kez 2005’te DTÖ’ye ilettiği şikâyetinde Avrupa’nın en büyük uçak üreticisi Fransa merkezli Airbus şirketine sağladığı milyarlarca dolarlık kredi desteğinin Airbus’ın rakibi Boeing aleyhine haksız rekabet şartları yarattığını iddia etmişti. DTÖ 2012’de, Boeing’in 1989-2006 yılları arasında 5,3 milyar dolar tutarında DTÖ kurallarına aykırı olarak teşvik aldığına karar verdi. 2016’da ise DTÖ ABD’nin Boeing’e sağladığı bazı teşviklerinin daha önce DTÖ kurallarına aykırı olmasına rağmen devam ettiğini tespit etti.   

ABD’nin geçtiğimiz nisan ayı başında AB’ye karşı yılda 10 milyar dolar tutarındaki önlemleri içeren bir ön liste açıklaması üzerine Avrupa Komisyonu da yaklaşık 20 milyar dolar (17,4 milyar avro) tutarındaki ABD ürünlerini içeren kendi karşı önlemler listesini oluşturarak 31 Mayıs 2019’a kadar bu listeye ilişkin kamuoyunun görüşünün alınması için harekete geçti. Söz konusu kamuoyu danışma süreci ile ABD’nin uygulamaya koyabileceği önlemlerin doğuracağı sonuçlara ilişkin ön bilgi toplanması ve planlanan önlemlerden etkilenebilecek paydaşlardan geri bildirim alınması hedefleniyor. Bu kapsamda ABD’nin kendi havacılık sektörüne sağladığı yardımların Avrupalı üreticiler üzerindeki etkileri göz önünde bulundurularak yaptırım listesine eklenebilecek ya da çıkarılabilecek ürünler paydaşlar ile birlikte belirlenecek.

DTÖ’nin görevlendirdiği bir arabulucu AB’nin alacağı karşı önlemlerin düzeyini belirleyecek ve AB’nin ürün ve gümrük tarifeleri listesinin son şekli de arabulucunun kararına göre şekillenecek. DTÖ Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması’nın her iki tarafın da kendi uçak şirketlerine devlet yardımları sağladıkları ve bu yardımların usulüne uygunluğuna ilişkin sorunlar olduğunu tespit etmesinin ardından, AB ve Washington’ın önünde şimdi iki seçenek bulunuyor: İki tarafın söz konusu yardımları uluslararası ticaret kurallarına uygun hale getirmeleri ya da karşılıklı ve dostane bir anlaşmaya varmaları ki bu çözüm yolu Airbus tarafından da tercih ediliyor. Diğer bir seçenek ise iki tarafın birbirlerine karşılıklı tarife yaptırımı uygulamaları.

Söz konusu listeler DTÖ’nün arabuluculuk uzmanı tarafından hazırlanacak olan, tarafların ekonomilerinin uğradığı zararın tespitine ilişkin nihai rapor doğrultusunda gözden geçirilerek alınması planlanan karşı önlemlerin uygunluk durumuna karar verilecek. Raporların yayımlanma tarihleri arasında 6 ile 9 ay arasında değişen bir zaman aralığı olması bekleniyor. ABD’nin önlemlerine ilişkin DTÖ raporunun 2019 yazında çıkması beklenirken, ABD’nin önlemlerine karşı AB’nin yaptırım olarak koymayı öngördüğü ek gümrük vergilerini 2020’ye kadar uygulamasının mümkün olmayacağı tahmin ediliyor. Dolayısıyla, ABD’nin yaptırımlarına maruz kalacak olan AB, bu süre zarfında ABD’ye karşı yaptırım uygulayamayacak.

Hedef: Taraflar Arası Uzlaşma

Avrupa Komisyonu tarafların karşılıklı bir uzlaşma sağlamasından yana. Buna örnek olarak da birbiriyle rekabet halinde olan ve eşit şekilde desteklenen Çinli uçak üreticileri gösteriliyor. Kısasa kısas bir tutum istemediklerini belirten Avrupa Komisyonunun Ticaretten Sorumlu Üyesi Cecilia Malmström, ancak başka bir çözüm yolu bulunmaması halinde karşı tedbirlere başvurulabileceğini, bununla beraber, AB ve ABD gibi iki önemli ortak arasında kurulacak diyaloğun esas olduğuna ve bunun da ön koşulsuz ve adil bir sonuç hedeflendiği sürece olabileceğine işaret etti.

Sema Gençay Çapanoğlu, İKV Kıdemli Uzmanı