KÜRESEL GÜNDEM: Ukrayna Devlet Başkanlığı Seçiminde Zelensky’nin Zaferi Ne Anlama Geliyor?

Ukrayna Devlet Başkanlığı Seçiminde Zelensky’nin Zaferi Ne Anlama Geliyor?

Ukrayna devlet başkanlığı seçiminin 21 Nisan 2019 tarihinde gerçekleşen ikinci turunda, oyların % 73’ünü alan 41 yaşındaki komedyen, oyuncu ve yapımcı Volodymyr Zelensky, mevcut Devlet Başkanı “çikolata kralı” lakaplı 53 yaşındaki Petro Poroşeko’ya karşı ezici bir zaferle Ukrayna’nın yeni Devlet Başkanı olmaya hak kazandı. Volodymyr Zelensky, siyaset sahnesine yabancı biri. Devlet yönetimi konusunda tecrübesiz bir isim olan Zelensky’nin bu konudaki deneyimi kazara devlet başkanı olan ve birçok krizi yönetmek zorunda kalan bir öğretmeni canlandırdığı “Halkın Hizmetkârı” adlı popüler televizyon dizisinden ibaret.

Zelensky’nin, 1991 yılından bu yana en yüksek oy oranını elde ederek devlet başkanı seçilmesi dikkat çekiyor. Seçimle ilgili çarpıcı bir diğer tespit ise seçim sonucunun Ukrayna’da oyların geleneksel bölgesel dağılımından farklılık göstermesi. Zelensky, ülkenin Batı yanlısı kesimi olan Lviv dışındaki tüm bölgelerde rakibi Poroşenko’yu geride bıraktı. Ukrayna’nın güneyi ve doğusunda Rusça konuşulan Dnipropetrovsk, Donetks, Zaporijya ve Kharkiv ise Zelensky’nin en güçlü desteği aldığı bölgeler oldu.

Ukrayna Halkından Yerleşik Siyasi Elite Tepki Oyu

Oyuncu-komedyen Zelensky’nin devlet başkanı seçilmesi; ABD’de Donald Trump’ı Beyaz Saray’a taşıyan, İtalya’da bir başka komedyen; Beppe Grillo’nun kurduğu Beş Yıldız Hareketi’ni zirveye oturtan dalganın bu kez Ukrayna’ya ulaştığı yorumlarını beraberinde getirdi. Zelensky’nin devlet başkanlığına yükselişi, Ukrayna halkının siyasi elitlere karşı duyduğu memnuniyetsizlik ve güvensizliğin boyutunu gözler önüne seriyor. Ülkenin bağımsızlığını kazanmasından bu yana tercihlerini ya Rus yanlısı ya da Batı yanlısı isimlerden yana kullanan Ukraynalılar, bu kez siyaset sahnesinde yeni ve temel başlıklarda bilinen güçlü bir pozisyonu olmayan bir adayı devletin zirvesine taşıdı. Yolsuzluğun son derece yaygın olduğu ve Avrupa’nın en fakir ülkelerden biri olan Ukrayna’da, 2014 yılındaki Euromaidan protestoları da beklenen dönüşümü getirmeyince halk bu kez çareyi siyasete ve devlet yönetimine uzak bir ismi devlet başkanı seçmekte buldu. Bu sonuç, halkın önce 2004 yılında Turuncu Devrim sırasında daha sonra da 2014’te Euromaidan protestoları sırasında sokağa dökülmesine yol açan ruh halinin bu kez de sandıkta sürdüğü şeklinde yorumlanıyor.

Bazı analistler, Zelensky’nin siyaset sahnesinde yeni olmasının, sivil toplum ve siyasi sistem arasındaki bağlantının güçlendirilmesi açısından önemli bir fırsat sunmakla kalmayıp sivil topluma politika önceliklerinin oluşturulmasında alan sağlayacağı görüşünde. Zelensky hakkında, karşıtları tarafından Rusya’nın Ukrayna’nın doğusuna yönelik müdahalelerine karşı yeterince güçlü mesaj vermediği ve kampanyasının Kremlin tarafından finanse edildiği gibi iddialar ortaya atılmıştı. Zelensky’nin adı, hakkında yolsuzluk iddiaları bulunan TV kanalı sahibi oligark İgor Kolomoisky ile anılsa da bu yönde somut iddialar olmadığı biliniyor.

Poroşenko Neden Kaybetti?

Euromaidan protestoları sonrasında 2014’te ilk turda Devlet Başkanı seçilen Petro Poroşenko döneminde kamu alımları, ademi merkeziyetçilik, yolsuzlukla mücadele alanında önemli reformlar gerçekleştirilmesine ve AB ile Ukrayna arasında Geniş ve Kapsamlı Serbest Ticaret Anlaşması’nın (DCFTA) ve Ukrayna vatandaşları için vize serbestliğinin hayata geçirilmesine rağmen, halk reformların ve taahhüt edilen değişimin yeterince hızlı gerçekleşmediği görüşünde. Kamuoyunda düşük yaşam standartları, yolsuzlukla mücadele, yargı bağımsızlığı ve siyasi elitlerle yakın ilişkileri bulunan oligarkların etkisinin kırılması konularında yeterli çaba sarf edilmediği görüşü hâkim.

Ukraynacanın kamuda ve medyada kullanımının yaygınlaştırılması, okullarda Rusça da dâhil olmak üzere azınlık dillerinde eğitimin kısıtlanması ve Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin Rus Ortodoks Kilisesi’nden ayrılması gibi kararlara imza atarak kampanyasını “Ordu! Dil! İnanç!” sloganı etrafında şekillendiren Poroşenko, başkanlığı döneminde yapılan zamlar, yakın çevresinin yolsuzluğa karışması ve Ukrayna’nın doğusundaki savaşı sonlandıramaması nedeniyle de eleştirilerin hedefinde yer alıyordu.

Zelensky’nin Yapılacaklar Listesi Uzun

“Halkın Hizmetkârı” dizisinde oligarkların hâkim olduğu ve yolsuzluğun hücrelerine kadar işlediği bir siyasi sistemde kendini devlet başkanı koltuğunda bulan öğretmen rolünün, aslında Zelensky’nin gerçekte üstleneceği rolle paralellik taşıdığı söylenebilir. Sandıktan zaferle çıkan Volodymyr Zelensky için asıl mücadele şimdi başlıyor. Seçim kampanyası sırasında “ne Rusya’nın küçük kız kardeşi ne de Batı’nın yolsuz ortağı olan bir Ukrayna; güçlü ve bağımsız bir Ukrayna inşa etmek” hedefini ortaya koyan Zelensky’nin Donbas bölgesinde süren çatışmalar ve Rusya ile ilişkilerin yanı sıra yolsuzluk başta olmak üzere iç meseleler konusunda atacağı adımlar merakla bekleniyor.

Donbas bölgesinde süren çatışmaları durdurma, yolsuzluğun kökünü kazıma, artan fiyatlar ve düşen yaşam standartlarıyla mücadele sözü veren Zelensky, bunları nasıl gerçekleştireceği konusunda ipucu vermezken, bu yoğun gündemde ekonomi dikkat çekiyor. Ekonomisi Uluslararası Para Fonu’ndan (IMF) ve AB’den gelen mali yardımlarla ayakta duran Ukrayna’nın bu durumun getirdiği koşulluluğu karşılaması önemini koruyacağa benziyor.

Reform çabalarında AB başta olmak üzere Batı ile ilişkiler büyük önem taşıyor. Önceden NATO ve AB üyeliğini referanduma götürmekten söz eden Zelensky, Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bütünleşmenin Ukrayna’nın temel stratejik önceliği olmayı sürdüreceğini söylüyor.

2014’te Rusya’nın Kırım’ı ilhakı ve Donbas bölgesinde sürmekte olan çatışmalarla Batı ile Rusya arasında jeopolitik satranç tahtasına dönen Ukrayna’da devlet başkanı seçilen Zelensky’i ilk tebrik eden liderler ABD Başkanı Donald Trump, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Almanya Şansölyesi Angela Merkel olurken, Rusya’dan açıklama Başbakanı Dmitri Medvedev ile Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov tarafından yapıldı. Peskov, Zelensky’i kutlamak ve potansiyel işbirliği olanaklarından söz etmek için erken olduğunu söylerken Medvedev, “Ukrayna ile Rusya arasında daha iyi bir etkileşim için hala şans var” mesajını verdi.

Rusya ile ilişkilere yeni bir perspektif getirmeyi amaçlayan Zelensky için öncelikli konulardan biri Kasım 2018’de Karadeniz'de Kerç Boğazı yakınlarında Rusya'nın el koyduğu Ukrayna savaş gemilerinin mürettebatı olan 24 askerin iadesi. Donbas bölgesinde 2014’ten bu yana süren ve şimdiye kadar 13 bin kişinin hayatını kaybetmesine yol açan çatışmaları sonlandırmak isteyen Zelensky, Normandiya Dörtlüsü formatındaki Minsk sürecini canlandırma sözü veriyor. Putin’in, Zelensky’nin devlet başkanı seçilmesinden birkaç gün sonra Donetsk ve Luhansk bölgesinde yaşayanların Rus vatandaşlığı almasını kolaylaştıran kararnameyi imzalaması, geçiş döneminde istikrarı bozmayı hedefleyen bir manevra ve yeni seçilen Devlet Başkanı Zelensky’ye yönelik bir stres testi olarak görülüyor.

Yarı başkanlık sistemiyle yönetilen Ukrayna’da, parlamentodan alacağı destek Zelensky’nin gerçekleştirmeyi düşündüğü reformlar ve devlet başkanlığındaki başarısı açısından son derece önemli bir etken. Ekim ayında gerçekleşmesi beklenen parlamento seçimlerinin kendini hissettirmeye başladığı bir ortamda hedeflediği reformlar için parlamentonun desteğine ihtiyaç duyan Zelensky’nin manevra alanının geniş olmadığı söylenebilir. Olası bir erken seçimle Zelensky’nin yeni kurduğu, üne kavuştuğu televizyon dizisiyle aynı ismi taşıyan Halkın Hizmetkârı Partisi’nin daha erken tarihte parlamentoya girmesinin ve devlet başkanının elini güçlendirmesi mümkün olabileceği konuşuluyor. Parlamentonun bileşimi Zelensky’nin beş yıl sürecek görev süresi boyunca güç dinamikleri açısından da belirleyici olacak. Ukrayna Devlet Başkanı seçilen Volodymyr Zelensky’nin başarısı aynı zamanda uluslararası camiadan alacağı desteğe de bağlı olacak.

Yeliz Şahin, İKV Kıdemli Uzmanı