TÜRKİYE-AB GÜNDEMİ:Türkiye`nin Koronavirüs ile Mücadelesi (COVID-19 Önlemleri)

Türkiye'nin Koronavirüs İle Mücadelesi (COVID-19 Önlemleri)

12 Nisan 2020 itibarıyla 185 ülkede toplam 1.850.807 kişinin COVID-19 pozitif olarak tespit edildiği, 114.251 kişinin hayatını kaybettiği gerçeği, dünyanın bugüne kadar yaşadığı en büyük krizlerden birinin tam da ortasında olduğumuzun göstergesi. Türkiye bu tablo içinde 56.956 toplam vaka ile dünyada 9'uncu sırada yer alıyor. Hayatını kaybeden kişi sayısı ise 1.198.

Virüsün yayılmasını önlemek amacıyla alınan tedbirler sonucu kısa sürede sadece ülkelerin sağlık sistemleri değil, aynı zamanda günlük yaşam, ekonomi, iş dünyası ve diğer pek çok alan da olumsuzlukların etkisi altında ve çoğu zaman da ulusal kapasiteleri zorluyor. Ülkeler gerek ulusal düzeyde gerek bazı alanlarda uluslararası işbirliği yapmak suretiyle virüsün bir adım önünde gidebilmenin yollarını bulma çabası içinde. Türkiye de aldığı önlemlerle sürecin başından itibaren bu mücadeleyi sürdürüyor.

Koronavirüsün Yayılmasını Önlemeye Yönelik Alınan Önlemler

Türkiye henüz sınırları içinde ilk vaka tespit edilmeden çok önce, 6 Ocak 2020 tarihinde önlemler almaya başladı. Sağlık Bakanlığı bünyesinde önce bir İşlem Merkezi, ardından da Bilim Kurulu oluşturuldu ve dünyadan gelen bilgiler de dikkate alınarak COVID-19 Rehberi hazırlanmaya başlandı. İlk etapta alınan önlemler virüsün ülke içinde yayılmasını engellemeye yönelik oldu; önce Asya ülkeleri, daha sonraları virüsün başka ülkelerde görülmesi ve durumun ciddiyetinin artmasıyla birlikte giderek artan bir şekilde dünyanın diğer ülkeleriyle Türkiye arasında yapılan uçuşlar durduruldu. Söz konusu ülkelerde mahsur kalan vatandaşların Türkiye'ye getirilebilmeleri için ek uçuşlar düzenlendi.  Yurtdışından gelen vatandaşlara 14 gün süreyle evden çıkmamaları ve kendilerini izole etmeleri yönünde tavsiyelerde bulunuldu.

10 Mart 2020 tarihinde ilk COVID-19 vakasının açıklanması ile birlikte yeni birtakım kısıtlamalar gelmeye başladı. Uçuş yasağı koyulan ülkelere yenileri eklendi, kreşler, bakımevleri, kulüpler kapatıldı. Orta dereceli okullar ve üniversiteler geçici olarak eğitime ara verdi ve mümkün olduğu ölçüde internet üzerinden eğitim olanakları için harekete geçildi. "Korona Danışma Hattı" kuruldu ve "Alo 184" üzerinden halka hizmet verilmeye başlandı. Hastane ve cezaevlerinde ziyaret saatlerine kısıtlamalar getirildi. Ulusal ve uluslararası toplantı, konferans ve kongreler ertelendi. İnsanların toplu halde bir arada bulunmasına olanak sağlayan kafe, restoran, konser salonu, müze, kütüphane ve benzeri mekânlar kapatıldı. Cami ve mescitlerde cemaatle namazlara ara verildi. Yurtdışından gelen vatandaşlara yönelik önceleri tavsiye edilen 14 gün evde karantina kuralı belirtilen merkezlerde zorunlu hale getirildi.

Hâlihazırda mevcut önlemlere her gün yenileri ekleniyor. Önce 65 yaş üstü, daha sonraları 20 yaş altı kişilerin sokağa çıkmaları yasaklandı. İstanbul'un sahil kıyılarında yürüyüş ve spor yapmak da yasaklar arasına girdi. İstanbul'da şehirlerarası yolcu deniz taşımacılığı durduruldu. Şehirlerarası araba ve otobüs ile yolculuk yapabilmek, ancak Valilik bünyesinde oluşturulan Seyahat İzin Kurulu'na başvurularak alınacak olan seyahat belgesi ile mümkün hale getirildi. Şehirlerin giriş ve çıkışlarında sağlık kontrolleri yapılmaya başlandı ve ülke genelinde bazı köy ve yerleşim bölgeleri karantinaya alındı. Bankacılık ile birlikte market ve bazı işyerlerinde çalışma saatleri kısaltılarak yeniden düzenlendi. Toplu taşımada sosyal mesafeye dikkat edilerek seyrek oturma düzenine geçiş ve maske takma zorunluluğunun yanı sıra 10 Nisan Cuma günü hafta sonunu kapsamak üzere 31 ilde ilan edilen sokağa çıkma yasağı her gün eklenen yeni tedbirlerden bazıları olarak önlemler arasında yerini aldı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 18 Mart tarihindeki koronavirüs Değerlendirme Toplantısı sonrasında yaptığı açıklama krizin ekonomik ve finansal boyutunu ilgilendiren tedbirler açısından bir dönüm noktası oldu. Ekonomiye yardım için açıklanan 100 milyar TL değerindeki Ekonomik İstikrar Kalkanı paketi çerçevesinde birtakım önlemler getirildi.

Ekonomik İstikrar Kalkanı Kapsamında Alınan Önlemler

Bu çerçevede alınan kararlardan bazıları şöyle: Kriz nedeniyle etkilenen bazı sektörler için muhtasar ve KDV tevfikatı ile SSK primlerinin ödemeleri 6 ay ertelenecek; konaklama vergisi kasım ayına kadar uygulanmayacak; iç havayolu taşımacılığında KDV oranı 3 ay süreyle %1'e indirilecek; alınan tedbirler nedeniyle etkilendiği için nakit akışı bozulan firmaların bankalara olan kredi anapara ve faiz ödemeleri ve bu dönemde işlerinin olumsuz etkilendiğini beyan ederek talepte bulunan esnaf ve sanatkârların Halkbank'a olan kredi borçlarının Nisan, Mayıs, Haziran anapara ve faiz ödemeleri asgari 3 ay ertelenecek; ihracattaki geçici yavaşlama sürecinde kapasite kullanım oranlarının korunması amacıyla ihracatçıya stok finansmanı desteği verilecek; Kredi Garanti Fonu limitini 25 milyar liradan 50 milyar liraya çıkartarak kredilerde önceliği olumsuz etkilendiği için likidite ihtiyacı oluşan ve teminat açığı bulunan firmalar ile KOBİ'lere verilecek; 500.000 liranın altındaki konutlarda asgari peşinat %10'a düşürülecek; Kısa Çalışma Ödeneği devreye sokulacak, sürecin kolaylaştırılması ve hızlandırılması için gerekenler yapılacak; en düşük emekli maaşı 1.500 liraya yükseltilecek ve emeklilerin bayram ikramiyesi nisan ayı başında ödenecek. Aile, Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın belirlediği kriterlere göre ihtiyaç sahibi ailelere nakit yardımında bulunmak üzere 2 milyar liralık bir kaynak ayrılacak; istihdamdaki sürekliliği temin etmek amacıyla 2 aylık telafi çalışma süresi 4 aya çıkartılacak; tek başına yaşayan 80 yaş üstü yaşlılar için periyodik sosyal hizmet ve evde sağlık alanlarında yardım amacıyla periyodik takip programı devreye alınacak.

TCMB'nin Açıkladığı Önlemler

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 17 Mart'ta yaptığı basın duyurusunda çok genel hatlarıyla bankaların gün içi ve gecelik vadede Türk lirası ve yabancı para likidite ihtiyacının karşılanacağını açıkladı. Bu amaçla repo ihaleleri, ABD doları yanı sıra avro ve altın karşılığı swap ihaleleri ile ilgili kararlar kapsamında piyasa yapıcı bankalara Açık Piyasa İşlemleri çerçevesinde likidite artışları ile yabancı para zorunlu karşılık oranlarının 500 baz puan indirileceği bildirildi ve reel sektöre kredi akışının kesintisiz devamını sağlamak amacıyla bankalara reel sektöre sağladıkları kredi tutarları ile ilişkili olarak hedefli ilave likidite imkanları tanındı. İhracat ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredisi geri ödemelerine tanınan vade uzatım imkanları da alınan önlemler arasında yer aldı.

31 Mart'ta yapılan basın duyurusunda bunlara ilave tedbirler açıklandı. Buna göre: Açık Piyasa İşlemleri  (APİ) portföyü doğrudan alım işlemleri önden yüklemeli olarak gerçekleştirilebilecek ve gerektiğinde limitler piyasa koşullarına göre güncellenecek. Piyasa yapıcı bankalara geçici bir süre için İşsizlik Sigortası Fon'undan satın aldıkları DİBS'leri Merkez Bankası tarafından belirlenen koşullar ve tutarlar dâhilinde TCMB'ye satma veya APİ çerçevesinde tanınan likidite imkânını belirli oranlar dâhilinde artırma olanakları sağlandı. TCMB bünyesinde gerçekleştirilen Türk lirası ve döviz işlemleri çerçevesinde varlığa dayalı menkul kıymet ile ipotek teminatlı menkul kıymetlerin teminat havuzuna dâhil edildi. Reel sektöre kredi akışının kesintisiz sürmesi amacıyla yürürlüğe koyulan hedefli ilave likidite imkânlarında limitler artırıldı. 6 ay vadeli döviz karşılığı swap ihalelerle ilgili bankalara TCMB faiz oranının 125 baz puan altında faiz oranı üzerinden ABD doları, avro veya altın karşılığı Türk lirası likidite imkanı sağlandı. Mal ve hizmet ihracatçısı firmaların finansmana erişimlerini kolaylaştırmak ve istihdam sürekliliğini sağlamak amacıyla Türk lirası cinsi ihracat ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredisi kullandırılmasına karar verildi. Bu kapsamda krediler için toplam 60 milyar Türk lirası limit belirlendi Bu miktarın 20 milyar Türk lirası Türk Eximbank, 30 milyarı kamu bankaları, 10 milyarı da diğer bankalar arcılığıyla yapılacak kredi kullanımlarına tahsisi edildi. Eximbank dışındaki bankalar aracılığıyla kullandırılacak kredilerin asgari %70'i KOBİ'lere tahsis edildi. Firma bazında azami kredi tutarları KOBİ'ler için 25 milyon Türk lirası, diğer firmalar içinse 50 milyon Türk lirası olarak belirlendi. Yabancı para reeskont kredisi kullanan firmalar ile yurtdışına yönelik müteahhitlik hizmeti sunan firmalar ve uluslararası fuarlara katılım sağlayan firmalar yararlanabilecek. Kredilere uygulanacak faiz oranı TCMB'nin politika faizinin 150 baz puan altında olacak. Aracı bankaların komisyon oranı en fazla 150 baz puan olarak belirlendi. Kredilerin, 1 Mart 2020 istihdam düzeyinin kredi vadesi süresince korunması koşulu ve ihracat veya döviz kazandırıcı hizmet taahhüdü ile en fazla 360 gün vadeli olması kararlaştırıldı.

Hukuki Alanda Alınan Önlemler

Bu zor dönemde hukuk sistemi üzerindeki baskıyı ve yüz yüze iletişimi azaltmak amacıyla da birtakım önlemler alındı. Alınan önlemler genel hatlarıyla iflas ve borç takip işlemlerinin Nisan 2020 sonuna kadar durdurulması, yasal bildirim süreçleri, gelir vergisi beyanname süreleri gibi birtakım konularda tarihlerin ertelenmesini içeriyor. Birçok vergi idari işlemleriyle tapu işlemlerinin elektronik ortamda veya posta yoluyla gerçekleştirilmesi sağlandı. Davalar ertelendi, arabuluculuk toplantılarının telekonferans üzerinden yapılması kararlaştırıldı.

Ekonomiden, günlük yaşama, eğitimden sağlığa yaşamın her alanında koronavirüs nedeniyle orta çıkan zorlukların üstesinden gelebilmek amacıyla bir süre daha sürecek gibi görünen bu mücadele kapsamında Türkiye de dünyadaki diğer ülkeler gibi günlük bazda yeni tedbirler almaya devam etmektedir.

Şehnaz Dölen, İKV Kıdemli Uzmanı