AB GÜNDEMİ: Avrupa Komisyonunun Krizle Mücadeleye Yönelik Kurtarma Planları

Avrupa Komisyonunun Krizle Mücadeleye Yönelik Kurtarma Planları

Avrupa Komisyonu, AB ekonomisini onarmak ve kalıcı bir toparlanma sağlamak amacıyla 27 Mayıs 2020 tarihinde “Yeni Nesil AB”  başlığı ile bir kurtarma planı tasarısı sundu. Hedeflenen ekonomik toparlanmanın kalıcı, sürdürülebilir, bütün AB ülkelerini kapsayıcı ve aynı zamanda eşit ve adil olabilmesi için AB’nin 2021-2027 dönemini kapsayan çok yıllı bütçesinin söz konusu kurtarma planına kanalize edilmesi planlanıyor.  Böylece, 750 milyar avro tutarındaki Yeni Nesil AB finansal aracının yanı sıra Birliğin uzun dönemli bütçesine ilave katkılarla birlikte AB’nin toplam 1,85 trilyon avroluk bir finansal güç oluşturması bekleniyor.

Yeni Nesil AB kurtarma planı, ekonomik toparlanmanın desteklenmesinin yanında zor koşulları fırsata dönüştürerek AB’nin geleceğine yatırım yapılmasını da hedefliyor. Bu kapsamda başta Avrupa Yeşil Anlaşması ve dijitalleşme olmak üzere AB’nin gelecek dönemde istihdam ve büyümesini artıracak, çevrenin korunmasını gözetecek ve sosyal yapısını güçlendirecek uzun vadeli stratejileri bu toparlanma planı içine dâhil edilecek.

Yeni Nesil AB kurtarma planı kapsamında AB’nin, finansal piyasalardan 750 milyar avro borçlanması tasarlanıyor. Bunu gerçekleştirmek amacıyla da AB’nin uzun vadeli bütçesinin öz kaynak tavanının geçici olarak Birliğin brüt gelirinin %2’sine yükseltilerek bu ilave finansmanın AB programları aracılığıyla kurtarma planına kanalize edilmesi ve geri ödemesinin de 2028-2058 yılları arasında olmak üzere uzun bir vadeye yayılarak gerçekleştirilmesi öngörülüyor. Bu planın adil ve paylaşımcı bir şekilde gerçekleşmesi amacıyla Komisyon bir dizi yeni öz kaynak öneriyor.

AB hâlihazırda iş dünyası ve Üye Devletlerin acil ihtiyaç duydukları fonları sağlamak amacıyla elindeki bütçe imkânlarını maksimize etmeye çalışıyor.  Bu kapsamda Avrupa Komisyonu bütçeden azami tutarda harcama yapabilmek üzere mevcut 2014-2020 Çok Yıllı Mali Çerçevesi'nde değişikliğe giderek, bu çerçevenin kapsadığı 2020 bütçesinde 11,5 milyar avronun hazır bulundurulması teklifinde bulundu. Sağlanacak bu tutar ile REACT-EU(Recovery Assistance for Cohesion and the Territories of Europe), Ödeme Gücü Destekleme Aracı (Solvency Support Instrument) ve Avrupa Sürdürülebilir Kalkınma Fonu’na (European Fund for Sustainable Development, EFSD) kaynak aktarılabilecek.

Bilindiği üzere, Ödeme Gücü Destekleme Aracı koronavirüs salgınının ciddi sosyo-ekonomik etkilerinin üstesinden gelmek üzere mevcut Avrupa Stratejik Yatırımlar Fonu'nu (European Fund for Strategic Investments, EFSI) temel alarak yeni kurulmuş olan bir fon. Ödeme Gücü Destekleme Aracı’nın ise normal şartlarda sağlıklı işleyen ancak korona krizi nedeniyle mali sorunlar yaşayan şirketlerin yeniden sermayelendirilmesi ihtiyaçlarını karşılamaya yardımcı olması amaçlanıyor. Geçici bir araç olan bu fon, şirketlerin kurtarılması ve Tek Pazar’ın korunması açısından önem taşıyor.

AB’nin komşu ülkeler ve Afrika’da yatırımları desteklemek için sağladığı finansal araçlardan biri olan Avrupa Sürdürülebilir Kalkınma Fonu, ilgili bölge ve ülkelerde istihdam ve ekonomik imkânları artırma, göçün yarattığı sosyo-ekonomik sorunlara çözüm arama ve BM  Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine katkıda bulunmaya yardımcı olmak amacıyla hedeflenen yatırımları içeriyor. 

Yeni Nesil AB Kurtarma Planı kapsamında sağlanacak mali desteğin üç ayağı bulunuyor:

 1. Yatırım ve reformlar yoluyla üye ülkelerin desteklenmesi:

- 560 milyar avro tutarındaki yeni Kurtarma ve Dayanıklılık Aracı yatırımlar ve reformlar için finansal destek sunulması. Böylece AB’nin önümüzdeki dönem öncelikleri kapsamında daha “yeşil” ve dijital topluma geçiş için gerekli yatırımlara yönlendirilmesi planlanıyor. Avrupa Sömestri’ne dâhil edilen bu araç 310 milyar avroya varan hibe desteğini ve 250 milyar avroya kadar kredi imkânlarını kapsıyor.

-  Yeni REACT-EU girişimi kapsamında, başta genç işsizliği ve üye ülkelerin bozulan refah düzeyleri olmak üzere krizin sosyo-ekonomik etkilerinin ciddiyetine bağlı olarak, 2022’ye kadar ayrılan 55 milyar avronun mevcut uyum politikası programlarına tahsis edilmesi.

- Üye ülkelerin iklim tarafsızlığına geçişini hızlandırmak amacıyla Adil Geçiş Fonu’nun 40 milyar avroya kadar artırılması.

- Avrupa Yeşil Anlaşması’na uygun olarak gerekli yapısal düzenlemelerin hayata geçirilmesi ile yeni biyolojik çeşitlilik ve Tarladan Sofraya stratejileri kapsamındaki hedeflerin gerçekleştirilmesi amacıyla Avrupa Kırsal Kalkınma Fonu’na 15 milyar avroluk bir takviye sağlanması.

 2. Özel yatırımların teşvik edilerek AB ekonomisinin canlandırılması:

- 31 milyar avro bütçesi olan yeni bir Ödeme Gücü Destek Aracı ile koronavirüs salgınından olumsuz etkilenen sektörler, bölgeler ve ülkelerdeki işletmelerin desteklenerek özel sektör kaynaklarının harekete geçirilmesi. Birliğin önde gelen yatırım programı olan InvestEU’nun 15,3 milyar avroya yükseltilerek AB genelinde özel sektör yatırımlarının harekete geçirilmesi.

- Özellikle yeşil ve dijital geçişle bağlantılı sektörlerin ve iç pazardaki kilit öneme sahip, değer zincirlerindeki stratejik sektörlerin dayanıklılığını artırmak amacıyla Yeni Nesil AB'den 15 milyar avro katkı sağlanarak, InvestEU kapsamında 150 milyar avroya kadar yeni bir Stratejik Yatırım Aracı’nın oluşturulması.

3. Krizden çıkarılan dersler kapsamında alınan önlemler:

-  9,4 milyar avro bütçe ile sağlık güvenliğini güçlendirmek ve gelecekte yaşanması olası sağlık krizlerine hazırlanmak için yeni bir Sağlık Programı’nın (EU4Health) düzenlenmesi.

- AB’nin gelecekte yaşanması olası krizlere hazırlanması ve yanıt vermesi amacıyla Birliğin Sivil Koruma Mekanizması’na 2 milyar avroluk ek bütçe sağlanması.

- Ufuk Avrupa Programı kapsamında sağlık, dayanıklılık ve yeşil ve dijital geçişler alanlarındaki önemli araştırmalara 94,4 milyar avro destek sağlanması.

- AB’nin küresel ortaklarına, insani yardım da dâhil olmak üzere dış eylemleri için 16,5 milyar avroluk ek destek verilmesi.

- Gelecekteki finansal çerçeveyi, krizden toparlanma ihtiyaçları ve stratejik önceliklerle tamamen uyumlu hale getirmek üzere diğer AB programlarının güçlendirilmesi. AB bütçesini daha esnek ve duyarlı hale getirmek için diğer araçların güçlendirilmesi.

Koronavirüsle Mücadelede Yaratıcı Avrupa Şirketlerine Sağlanan Yardım

Yeni Nesil AB Kurtarma Planı özellikle AB’de şirketlerin güçlenmesi ve daha fazla Ar-Ge ve inovasyona katkı sağlanmasını amaçlıyor. Bu kapsamda Ufuk Avrupa Programı’nın bütçesinde 13,5 milyar avroluk bir artış öneriliyor. Söz konusu ilave bütçe ile AB’de start-up ve KOBİ’lerin çığır açan inovasyon projeleri de dahil olmak üzere sağlık ve iklim alanındaki araştırma ve inovasyon faaliyetlerine mali destek sağlanması hedefleniyor.

Avrupa Komisyonu 8 Haziran’da Avrupa İnovasyon Konseyi Hızlandırıcı Pilotu (EU Innovation Council Accelerator Pilot) aracılığıyla koronavirüs salgınıyla mücadele etmek üzere 36 şirkete yaklaşık 166 milyon avro tutarında mali destek verdiğini açıkladı. Buna ilave olarak, Avrupa Kurtarma Planı’na katkıda bulunmak üzere 36 şirkete daha 148 milyon avro destek verilmesi tasarlanıyor. Böylece AB'nin araştırma ve yenilik programı Ufuk 2020'den toplam 314 milyon avro destek sağlanması öngörülüyor.

Koronavirüs ile mücadeleye katkıda bulunmak üzere seçilmiş 36 şirket, biyo-dekontaminasyon mendillerinin üretimini genişletilmesi, solunum cihazlarının kalitesi hakkında gerçek zamanlı geri bildirim sağlayan izleme sistemlerinin geliştirilmesi, ciddi enfeksiyon vakalarını tedavi etmek için bir antikor platformu oluşturulması gibi öncü ve yaratıcı projeler üzerinde çalışacak. Ayrıca, bütçe sınırlamaları nedeniyle bu turda fon alamayan ancak koronavirüsle mücadeleye yönelik çalışmalar yapan 139 şirket, yeni ortaya koyulan COVID-19 Mükemmellik Mührü’nü aldı. Böylelikle bu şirketlerin çalışmalarının değeri teyit edilirken başka fon kaynaklarından destek sağlamaların yolu açılmış oldu.

Avrupa kurtarma planını desteklemesi beklenen ilave 36 şirket çok sayıda sektör ve projede çalışacak. Rüzgâr enerjisini büyük ölçüde azaltma potansiyeli olan ahşap modüllerden yapılmış daha güçlü ve daha uzun rüzgâr türbini kulelerinin geliştirilmesi, organik gübre üretim sistemi ve üreticilerin sürdürülebilir geri dönüşüm uygulamaları için blockchain tabanlı bir çözüm geliştirilmesi bu projelere ilişkin örneklerden sadece birkaçı.

Mart ayında Hızlandırıcı Pilot desteğine rekor sayıda yeni işletme ve KOBİ katıldı ve bunların 1400'ünden fazlası koronavirüs salgını ile mücadeleye yönelik inovasyon projeleri önerdi. Bu gelişme dikkate alınarak bu fonlama tutarına ilave 150 milyon avro tahsis edilmesiyle toplam tutar 314 milyon avroya yükseldi.  12 AB üye ülkesi, Birleşik Krallık ve üç program ortağı ülke olmak üzere 16 ülkeden seçilen start-up'lar ve KOBİ'ler mali destek almaya hak kazandı.

Hızlandırıcı Pilot desteği, 2019 yılında uygulanmaya başlanmasından bu yana 2,5 milyon avro tutarında hibe desteğinin yanı sıra 15 milyon avroya kadar doğrudan sermaye yatırımları imkânı sundu. 10 binden fazla start-up ve KOBİ, bugüne kadar toplam 26 milyar avronun üzerinde bir mali destek talebinde bulundu.

Avrupa İnovasyon Konseyi destekli şirketler aynı zamanda çok çeşitli koçluk, rehberlik ve danışmanlık / iş hızlandırma hizmetlerinden de yararlanıyorlar. Bu hizmetler COVID-19 Mükemmellik Mührü alan şirketlere de ilk kez sunulacak.

Yeni Nesil AB Kurtarma Planı’nın Geleceği

AB’nin koronavirüs krizine karşı mücadelesinde ekonomiyi toparlama ve bunu sürekli kılma çabaları son dönemde hız kazanmış bulunuyor. Avrupa Komisyonunun sunduğu Yeni Nesil AB Kurtarma Planı oldukça kapsamlı ve AB’nin geleceğine yatırım yapan, iddialı ve güçlü bir plan. AB’nin 2021-2027 Çok Yıllı Mali Çerçevesi’nden pay alacak söz konusu plan aynı zamanda AB’nin geleceğini de şekillendirecek. Gelecek dönem çok yıllı mali çerçevenin önümüzdeki sonbaharda AP ve AB Konseyinde onay süreçlerini geçerek Üye Devler tarafından da onaylandıktan sonra 2021 itibarıyla yürürlüğe girmesi öngörülüyor. Planın başarısı tüm üye ülkelerin fikir birliği ve bu planı gerçekleştirmede ortaya koyacakları iradeye bağlı olacak.    

Sema Gençay Çapanoğlu, İKV Kıdemli Uzmanı